Tuổi học trò thuở 1945-1949                                  

Tôi sanh ra vào những năm thế chiến thứ 2 đi vào tình trạng khốc liệt.Nước Việt lại thêm những bóng dáng người lính nước ngòai đến từ xứ Thái Dương thần nữ. Thuở ấy tôi đã lên chín tuổi, ít nhiều  cũng nhận biết bóng dáng và tiếng nói của những người lính nầy. Dáng người  không cao lắm, tiếng nói gần như la hét , phần nhiều người Việt Nam ít người hiểu biết họ nói gì, Rất   ít người biết tiếng Nhật, nên số người làm thông dịch tiếng Nhật không nhiêu . Quân đội Nhật đến trú đóng ở tỉnh tôi không bao lâu.. Khỏang nửa năm sau,  lại thấy những người Pháp trở lại thay thế quân đội Nhật. Tôi nào biết gì về từ đảo chánh hay cướp chính quyền.! Bản thân  cảm thấy khi lực lượng của Pháp trở lại  không khí , sinh họat trong người dân có vẽ thỏai mái hơn , vì đất nước mình bị Phàp chiếm đóng  ,  bị Pháp quốc đô hộ , dù sao người Pháp trở lại , dân mình còn nói năng được, giao dịch được, vì thế hệ cha ông đã học qua ít nhiều ngon ngữ nầy. Tôi cũng thấy thỏai mái , vì từ lớp Enfantin , là lớp một bây giờ , học trò đã được học tiếng Pháp.  Còn nhớ những lời học thuộc lòng như két , như vẹt , nhưng dể nhớ , thí dụ  Mere là me , pere là cha ,peau là da , chair là thit , canard là vit , coq là  ga , maison là nha , feu là lửa., charbon là than,..v..v..Chương trình học sử dụng hầu hết tiếng Pháp từ bài học thuộc lòng đến tóan pháp (gọi là probleme), công dân giáo dục gọi là instruction civique, lich sữ , địa dư  tất cà đều dùng tiếng Pháp là ngôn ngữ chính., ngay tập viết được gọi là ecriture.. bài học thuộc lòng gọi là recitation..Kể cả bản quốc ca ,lúc đó học sinh được day “..Allons enfants de la patrie…” thay vi “Nấy công dân ơi..đứng lên đáp lời sông núi..” Ngay những bài tập đọc , tôi còn nhớ bài có tựa Le buffle..Le buffle est un animal le plus repandu dans l’Indochine.. đây là bài tập đọc ở lớp ba được gọi Cours Elementaire lúc đó.  những buổi học  , khi có vị thanh tra đến viếng lớp , hoc sinh phải đứng thẳng người, khoanh tay trước ngực và cùng nói lên “Bonjour Mr. l’inspecteur general” để chào đón quan thanh tra  viếng lớp.

(Ngay nay hoc tieng Anh cung co cach hoc dể nhớ- do mot than hữu ghi lai-  ), nhu:

 Long dài, short ngắn, tall cao
Here đây, there đó, which nào, where đâu
Sentence có nghĩa là câu
Lesson bài học, rainbow cầu vồng
Husband là đức ông chồng
Daddy cha bố, please don't xin đừng
Darling tiếng gọi em cưng
Merry vui thích, cái sừng là horn
Rách rồi xài đỡ chữ torn
To sing là hát, a song một bài
Nói sai sự thật to lie
Go đi, come đến, một vài là some
Đứng stand, look ngó, lie nằm
Five năm, four bốn, hold cầm, play chơi
One life là một cuộc đời
Happy sung sướng, laugh cười, cry kêu......) Cam on than huu co ghi cach hoc nay.

Thoi gian  lãng lẻ trôi. Năm học nầy lại đến năm học tới...tôi lại được chuyễn đến lớp Cours Moyen (là lop 4 bây giờ). Ở các xã không có các lớp nầy , nên chúng tôi phải chuyễn đến tỉnh lỵ cách nhà tôi 8 kilometres , lúc đó thường gọi là cây số ( l cây số là khỏang cách 1000 thước, nguoi dân thường gọi cây số để dể hình dung được khỏang cách). Phương tiện vận chuyễn còn rất hạn chế , dùng tòan xe do ngựa kéo , xe  do bò kéo , một số ít xe hơi  làm phương tiện di  chuyễn cho công cộng. Không kể những nhà giàu  cũng có xe hơi lọai bánh xe còn  dùng cây căm sắt, lọai xe hiệu Renault hay Citroen (kiểu Traction)- Tôi còn nhớ Cựu hòang Thành Thái có dùng lọai xe nầy ở Sai gon vào những năm 1950., thuở nấy tôi đã lên Saigon để học bậc Trung hoc.

Nhớ lại những năm đi học tại trường tiểu học Gò Công, người học trò thường mặc quần đùi (quần cụt) , khá hơn thì măc quần Short, áo bà ba, hay chemise thành phần khá giả, con cái của thơ ký, hay người buôn bán ở vùng chợ, sau nầy được gọi là thị xã , nghe có vẽ văn minh hơn..Gia đình tôi cũng không giàu  , để có 1 hay 2 cái áo chemise mặc đi học ở trường tỉnh, mẹ tôi phải tự cắt may , khâu bằng tay, từng mủi chĩ một để hóan thành cho tôi được có chiếc áo chemise mặc đi học như các bạn bè ở  chợ. Hình dung lại hình ảnh mẹ tôi, ngôi khâu từng mủi kim đường chỉ, sao tôi nhớ và thương ngưởi mẹ cũa tôi quá, giờ đây ngồi ghi lại những dòng nấy tôi nghe lòng mình ray rứt , nhớ mẹ tôi , giờ người đã bỏ tôi đi từ lâu,  cãm thấy lòng mình buồn ơi là buồn!!

Thời buổi đó, người Việt mình còn dùng tiền xu và cắt. Mổi ngày tôi được hai mươi xu để mua thức ăn sáng. Trước cửa trường tiểu học Gò Công có chị hai "planton" (Khong biet tên) chị ấy bán bánh mì baguette , bỏ vài miếng thịt ba chi có thêm sauce màu đo đỏ, nhìn bắt mắt  để gơi vị giác, và có bạn trẻ tên là Phú bán nước đá bào nhỏ , nhận trong ly, thêm tí sirop . Những thức ăn đó phần nhiền được học trò nhà nghèo chiếu cố kỷ.-

Một cái hồ nước do 1 dòng sông được ngăn hai đầu, lập thành hồ nước, xung quanh có cẩn những phiến đá  tạo thành nấc thang lên xuống hố, được gọi tên piscine.Hồ nước sau những năm 50-60 có con rùa khá lớn sống nơi đây. Khỏang giửa hồ nước có cây cầu bằng gổ, để những ngưởi tắm dùng nơi ngồi nghĩ hay làm những lần phóng mình (plongeon) xuong nước hồ.Ngày nay hồ nước nầy vẫn còn và được xem là một công viên nơi thị xã Gò Công.

 Cours Moyen nơi tôi học mấy tháng đầu niên học1946 do cô Bảy Huyện dạy, sau đó vài tháng được thay thế bởi cô Bảy Tốt. Cô Tốt vừa tốt nghiệp trường Sư Phạm, được chuyển về Go Cong va dạy lớp của tôi học. Rất tiếc cô Bảy Tốt dạy được vài tháng, cô Bảy Tốt lại bỏ thành thị đi theo kháng chiến (?), và vào thơi đệ nhứt hay nhi CHVN, nghe đâu cô Bảy Tốt trở về thành và tiếp tục nghề dạy hôc tậi trường Trung Tiểu học Hùng Vương tại Saigon, cô Bảy Tốt có nhà ở cư xá Lữ Gia. Tôi có người thân đến thăm cô Bảy Tốt . Không biết giờ nầy cô Bảy Tốt còn nhiều sức khỏe với cuộc sống hiện nay tại thành phố đã đổi tên!! Nhắc đến cô Bảy Huyện, Cô Bảy Tốt, "nhứt tự chi sư, bán tự chi sư",tôi nhớ đén cô Du cũng dạy ở trường nam tiểu học thời bấy giờ. Được tin anh Lộ Công 15 cho biết cô Du hiện sống ở California , rất tiếc tôi không học với cô Du. Có Du còn khỏe mạnh, nếu các bạn nào là học trò cũ của cô Du, nên liên lạc Go Cong Cali , hoặc anh Mười Lăm (Lộ Công) sẽ biết tin. Lớp Moyen( cùng gọi là lớp nhì ) cũng có thây Huệ, trông thầy dáng vấp Sport lắm, thầy Huệ hay dạy thế lớp tôi , khi cô Bảy Huyện hay cô Tốt có việc nghỉ dạy trong một hay hai ngày. Đặc biệt thầy Huệ có mái tóc cắt ngắn cao và thầy hay đọc chữ “AVEC” với cái đuôi (ending sound) “cơ”. Một kỷ niệm!

Thời gian học nầy cũng có giờ học “Caractere chinois” do ông thầy Mai dạy. Thầy Mai có dáng đi đặc biệt, từ xa thấy bước đi của thầy, là nhận biết ngay. Sau 1975, tôi có dịp làm chung với ngưới con của thầy Mai, tên Long, tai Saigon. Có lúc đi và về Gò Công tôi cũng hay gặp ông Long cũng đi về Gò Công thăm gia đình. Không biết ông Long bây giờ ở đâu!!

Năm 1947, vào năm học mới tôi được lên lờp nhứt cours  superieur do thấy Đinh Bá Huề dạy. Lớp kế bên là thấy Võ văn  Đài và thay Đặng Xuân  Chiếu dạy Cours Superieur. Sau nầy Thầy Huề chuyễn về trường trung Hoc Petrus Ký phu trách giám thị (surveillant). Thầy Huề có hai người con đều là bác sĩ  Đinh Bá Hào va Đinh Bá Hiệp . Nghe đâu hai bác sĩ Hào và Hiệp có về Gò Công phục vụ trước 1975..Ở lớp superieur, tôi có học chung với ông Nguyễn văn Ngôn, các anh Bachus Ngọ, Hóa (truoc 1975 la thiếu tá phi công, hiện giờ sống tại Gò Công (?), bạn Nguyện Khánh Triều (truoc 1975 la sĩ quan,  tại bộ phận Tài Chánh, Hành Chánh thuộc Bộ TTM QLVNCH), Giờ anh Triều ở đâu !!.

Nhắc lại những năm học ở trường nam tiểu học Gò công, có những lần lớp học phải “di tản” đến miểu Bà hoặc nhà của bà Bác sĩ Trần Công Đăng, gần nhà của anh Lộ Công để tiếp tục học, vì trường Nam tiểu học lúc bấy giờ đôi khi bị quân đội Pháp tăng viện về Gò Công tạm thời sử dụng.

Một kỹ niệm khó quên, vào buổi chiều của năm 1947 hay 1948  khỏang 3 giờ lop Superieur do thầy Đỗ Bá Huề dạy trên lầu,  học trò lúc đó đều nghe vài tiếng súng vọng về từ phía chợ Gò Công, từ lớp học nhìn về phía nầy  thấy một người mặc quần áo màu sậm bị trói dựa vào cột đèn khỏang đất trống phía sau Brocanteur (Tòa nhà lầu  khá to) là tiệm cầm đồ của Hui Bon Hoa – sau nầy bán lại cho BS Trương Văn Huân làm phòng khám bệnh và nhà bão sanh , mot tên Việt Minh bị Pháp bắt, xử bắn để làm gương. Tan học, tính hiếu kỳ toi đi  ngang qua chổ người bị xử bắn để nhìn, đêm về lại sợ ma…!

Năm 1948-49, tôi được lên lớp Cours des Certifies (Tiep Lien)  học chung với các người con của ơng thầy Võ Văn Giáp như Võ văn Kỷ, Võ thị Mầu và con của ông Thanh Tra Lắm là Phạm văn Cấn , Phạm thị Mẫn,,,, ..và hai người con của bác sỹ Huân là Trương văn Sang , Truong thị Kim Lan, chị Phan Thị Hiếu. Đặc biệt, tính tôi "thấy ai làm  quan  và giàu sang hay bắt quàng làm họ" (Vui), chị Hiếu ho Phan, (dường như chi Phan Thị Hiếu hiện giờ ở Australia(?)cùng họ tôi biết mà không dám hỏi hay thưa chuyện, vì thuở đó nam nữ  học chung ,sợ  ông thầy quá nghiêm khắc, nên không dám hỏi chuyện , nhìn họ hàng hay thân quen (!); không như ngày nay......Phia nam có anh em của Bachus Nguyễn văn Ngọ (Hiến Binh rồi Cảnh Sát) Nguyễn văn Hóa (Thiếu Tá phi công), kể cả các anh Nguyễn Trọng Nghịa,(VA)  …Thân –(FL)-(Những vị nầy có một thời đi mây về gió), anh Lê Tấn Ngọc (Philadelphia) , anh Nguyễn văn Ngôn , Giám Đốc Ngân Hàng Quốc Gia Việt Nam (Nếu ai đã từng đi nước ngòai đều có dịp gặp ông Ngôn để xin đổi ngọai tệ), và người bạn tên George , học nửa năm Certifies , anh xuất ngọai sang Pháp, và cả người học trò có vóc dáng cao lớn là Simon, thường được bạn bè gọi là KING KONG. Trước 1975 anh nầy có chiếc xe hiệu Simca, hay lên xuống Saigon-Gocong, và anh Lộ Công Mười Ba..(kỹ sư có phục vụ tại Bảo Tàng Viện Saigon, hiện ở Canada..), co thầy giáo Nguyển van Ba, thầy Phan Thanh Sắc.., thầy giáo...Triết dạy tài trường Vĩnh Bình. Xin gửi lời thăm hỏi và chúc sức khỏe anh Ba ( có gửi lới thăm qua anh Thy Lan Thào), anh  Sắc,anh Triều... Anh... Phục quê Vĩnh Lợi, tôi có gặp tại Saigon trước 1975.....

Giờ nầy các bạn bé cũ ở đâu!! . Lớp tôi có anh Nguyễn văn Khuê ,gốc o chợ giồng ông Huê. Tôi và anh Khuê hay đi về chung trên đường về quê Vĩnh Lợi. Anh Khuê bị chết vì lựu đạn nổ trong đêm anh xem hát ở rạp hát Gò Công., có anh…. Quý (hay gọi là ông cả Quý), không biết sau nầy từ khi chia tay ở lớp Certifies, những người bạn cũ đi về đâu, ngày nay cuộc sống ra sao, còn hay mất, những bạn nào bỏ đi trước, nhựng người bạn còn lại xin xem đây là tâm lòng của người đồng môn !! .

Bên trường nữ tiểu học do ông Phạm văn Hợi làm hiệu trửơng, có cô giáo..Lài , dạy lớp nhứt. Ông Hợi la anh của ông Phạm van Sữu dạy thể dục, sau ong Sữu đổi về Trung Học Pétrus Ky cùng thời gian với ông Đỗ Bá Huề. Thời gian sau, ông Sữu đổ cử nhân Luật, ông Sửu chuyễn nganh, giử chức vụ Thẫm Phán tòa án Ba Rịa. MỘT GƯƠNG HIẾU HỌC, ĐÁNG KÍNH PHỤC. Cô giáo Lài có thời gian chuyễn vế Saigon, giử chức hiệu trưởng trường quân đội tai 17 đại lộ Norodom (rồi Thống Nhứt, Lê Duẩn..)

Những năm học ở trường tiểu học Gò Công, tôi ở trọ  nhà người thân tộc là chú của tôi có cac con là Phan Thị  Bich-Vân, Phan Thị  Bich-Thủy,Phan thị Bich-Hà, Phan thị  Bich-Châu, Phan Thị  Bich-Ngoc, Phan Thị Bich-Đào..nhà ở xéo Miễu Bà, kế bên nhà ông cả Tùng, bên cạnh nhà bà Năm Súng..phía trước là nhà của ông cả Hồ và của gia đình Diệp Thuận…, Diệp Kim Sanh là bạn học., l cây vơt ping pong rất khá..và đá bóng tròn cũng hay..

Những chiều thứ tư hay thứ bảy, người học trò từ các xã vùng xa phải trở về nhà của cha mẹ, sống với gia đình ngày thứ năm hay chủ nhựt.Lúc bấy giờ phương tiện di chuyễn bị hạn chế, xe ô tô không có nhiều,  xe ngựa, xe bò là chính. Váo buổi chiều thứ tư hay thứ bảy trên đường về nhà cha mẹ, chúng tôi phải đi bộ. Đôi lúc có chiếc xe ngựa nào trên cùng đường về, chúng tôi hay chạy  theo. Khi chạy theo, chỉ vin vào thành xe ngựa , đau đớn thay, người chủ xe không những không cho vin theo chiếc xe đang di chuyễn  còn dùng roi đánh tréo về phia sau, không cho những đứa học trò nghèo như chúng tôi vin theo, chỉ vì sợ nặng chiếc xe do ngựa kéo. Thôi đành buông tay , và chạy theo xe với khỏang cách 5 tấc..tránh những cái đánh bằng roi quất ngựa của chủ xe. Đau đớn  thay! Có lúc không  chạy theo xe ngựa, chúng tôi đi bộ và thỉnh thỏang xuống ruộng khô, tìm bắt dế, khi nghe có tiếng dế “ré” Việc bắt dế này tôi nhớ anh Lộ Công 15 có nhắc là anh L C 13, có lấn đi học băng qua thủa ruộng, ham bắt dế súyt bị răn”quầm”. Vui .

 Vào khuya sáng ngày thứ hai hay thứ sáu, các học trò nhà quê phải lội bộ trở lại trường. Bản thân tôi, phải thức sớm, đi bộ theo vài chiếc xe bò chở rau cải, hay những bình chứa nước mắm, bạch nha, thùng đựng khô, cá , xe chở đến chợ  để bán vào sáng sớm. Người bán hàng theo xe bò, mắc võng dưới gầm xe bò lắc lư, đong đưa, khi xe di chuyện.Những đêm trăng sáng,chúng tôi ít sợ ma. Đêm tối trời là cả cực hình vì sợ ma. Thời đó hai bên đường rất vắng vẻ, không có nhiều nhà như bây giờ, Có vài lần đang đi một mình hay có vài người bạn, chúng tôi phải ẩn nấp  vào một vài cái chòi (Người giử vịt đàn hay dùng chòi  ngù qua đêm, để chăn vịt ngày hôm sau) ví xe “Nồi Đồng” (Auto blinde) của quân đội đi tuần tiểu trong đêm..

Ghi lại những kỷ niệm nầy, nhằm mục đích nhắc lại một thời  gần đây các thành viên trên Forum Gocong, it ai ghi lai quảng đời nầy. Giờ đây thế hệ trường Trung Hoc Gò Công có điều kiện nên nhắc lại nhiều kỹ niệm thời  “trung hoc Go Cong”. Tôi xin mạo muội ghi lại những dấu ấn  một thời để nhớ !!Thuở chúng tôi, Gò Công chưa có trường trung học. Muốn tiếp tục học, học trò phài thi vào trường trung học tỉnh Mỹtho hay Sài Gòn. Viết đến đây tôi xin ghi thêm  vài dòng để tưởng nhớ đến ông Hồ Biễu Chánh, theo trong gia đình , ông Hô Biểu Chánh la bác cùa tôi, vi có liên hệ huyết thống từ ông sơ của tôi là Phan Văn Huê, bác Hồ Biểu Chánh goi la ông Cố  Ông sơ có người con gái lớn tên Phan Thị Huệ , chì thứ hai của ông cố tôi, lấy chông phía nhà họ Hồ.. ông Hô Biểu Chánh goi là bà nội... Những năm toi hoc o Go Cong, thỉnh thỏang  tôi có đến nhà của ông bà Hồ Biểu Chánh, cạnh nhà ong phủ Châu văn Độ,(xin nói vế các người con của gia đình nấy , gồm cò thầy..Giao-thân phu của cô Châu thị Hoa; ông Châu văn Lương, thầy giào, tay tennis có nhiều nét vui,ông Lượng thường chấp đối thủ khi đánh tennis bằng cách,một tay cầm vợt một tay xách thùng thiếc ,  khi ông Lượng đánh qua một quả bóng , ông phải gỏ vào thùng thiếc ,xoay vòng tròn một lần , thế mà thầy CV Lượng vẫn thắng cuộc; ông Châu văn Phú , anh rể của cô Nguyệt Urago.;ông Châu văn Quang(Antoine) là đại tá thiết giáp quân đội VNCH, ông Châu văn Minh, thiếu tá, ông Châu văn Bach, chuyên viên kỷ thuật cơ khí máy bay , học ở Rochefort, Phàp (hai anh Minh và Bạch cùng ở trọ chung với tôi lúc học tại Saigon), Nhà của ông Hồ Biễu Chánh toa lạc bên kia dinh tỉnh trưởng. Tôi hay  đem biếu quà của cha mẹ tôi đến gia đình ông Hồ Biễu Chánh. Một điễm rất đặc biệt là khi ông Hồ Biễu Chánh viết bản phác thảo tiểu thuyết của ông, dêu được bà Hồ Biểu Chánh đọc lại và sửa chữa, điễm nầy tôi được bac Hồ Biễu Chánh nói với tôi khi tôi đến thăm ông bà. Cũng nhờ ông HB Chánh khuyến khích cha mẹ tôi cho tôi thi vào hệ Enseignement Moderne và cũng nhờ sự hướng dẫn của  ông HCKy-Trân(giáo sư Anh văn trường Pétrus Ký, hiệu trưởng trung học Thoại Ngọc Hấu, Long Xuyen, Dân Biểu Quốc Hội VNCH) và ông Hò Văn Di Hinh (đại tá quân lực VNCH)  là con cùa ông Hồ Biễu Chánh. Khoảng năm 1950  ông và bà Hồ Biễu Chánh đã chuyễn về Saigon , ngụ tại đường Arras (nay là Cống Quỳnh) , sau chuyễn về đường Trương Tấn Bữu..

Cám ơn  thân hữu , bạn bè đọc  bài nầy; xin thứ lổi nếu có điều sơ sót .

Rất đa tạ.

hp

         Lại nhớ câu chuyện về hai quán sửa xe. Quán A ghi đúng chính tả (CHỮA HONDA) trong khi bên quán B phang đại là "Sữa Hông Đa" vậy mà khách vô cả đống. Có gì khó hiểu đâu !. Thợ quán B vừa tận tâm vừa thạo nghề.

Đến sửa xe thì “thợ sửa giỏi” là cái chính (thậm chí có thể coi là cái “duy nhất – only” nữa), vụ "lỗi chính tả" là không ảnh hưởng đến...hòa bình ở thế giới sửa xe này.

           Ở diễn đàn thân hữu có lẽ không nên đặt ra vụ "viết", "viết giỏi" (tiếng Việt),...nghe kềnh càng quá; mong được gọi là "kể" (người kể sẽ kể bằng cách uýnh vô bàn phím còm piu tưa).

-         Còn thương kiểng nhớ quê thì còn kể.

-         Nhớ sao (thì) kể vậy.

-         Nhớ tới đâu kể tới đó (lúc khác nhớ tiếp thì kể tiếp)

         Có ông giáo đưa ra tờ giấy trắng có một chấm đen và hỏi học sinh "Các em thấy gì đây?" và em đáp "Thưa thầy ! Thấy một chấm đen ạ !. Ông giáo hỏi : Sao các em không thấy tờ giấy trắng tinh và lại nhìn vào chấm đen trên trang giấy đó !?.

         Thấy những Việt kiều xa xứ lâu năm ..."đánh" ra được tiếng Việt (có đặt dấu hẵn hoi, lại còn kể chuyện quê nhà ngày cũ nữa) là..rưng rưng rồi!. Các vụ khác đều là chuyện...chút éc mà thôi.