Chánh tẩm, Ảnh: KTN

Khởi thủy, đình được xây dựng trên nền đất cao 80 cm, lót gạch tàu, vách tường, 20 cột làm bằng gỗ căm xe, 18 cột gạch; mái lợp ngói âm dương và ngói ống. Tổng diện tích ngôi đình khoảng 476 m². Về tổng thể, đình được xây dựng theo lối kiến trúc chữ Tam, bao gồm: Võ ca (nơi hát bội vào dịp Kỳ yên), Chánh tẩm (nơi thờ thần) và nhà khách (nơi làng đến bàn việc) nối liền nhau. Nét đặc sắc của ngôi đình này là nghệ thuật chạm khắc, trang trí hoa văn, tranh đắp nổi trên tường và tượng gốm trang trí cả trong và bên ngoài đình. Đặc biệt với những hoa văn, họa tiết trang trí ở đình được rút ra từ những triết lý của "tam giáo" (Nho, Phật, Lão giáo) được hình tượng hóa qua tứ linh, tứ quí, bát tiên, cá hóa long, các loại trái cây, sản vật ở địa phương và các biểu tượng hàm ý sự giàu sang, phú quí, mong cho hạnh phúc tràn đầy, mưa thuận, gió hòa... Với đôi bàn tay tài hoa, các nghệ nhân xưa đã bố cục và thể hiện hài hòa các đề tài truyền thống trong nghệ thuật điêu khắc Việt Nam. Bằng những đường nét tinh tế, uyển chuyển rất sinh động, mang tính triết lý nhân sinh sâu sắc, hàm chứa ước mơ thịnh vượng, tốt lành cho muôn đời sau, các nghệ nhân thời ấy đã "thổi hồn" vào những thân gỗ, xi măng tạo thành những mảng trang trí nhẹ nhàng, thanh thoát, những bức tranh sống động, góp phần tăng thêm giá trị của di tích đã tồn tại từ hơn trăm năm qua.

Kiến trúc còn lại của nhà khách, Ảnh: KTN

Nét riêng độc đáo của đình Đồng Thạnh là yếu tố văn hóa Phật giáo được đưa vào đình thông qua hình ảnh các vị La Hán được đắp nổi. Đời sống văn hóa đương đại của người xưa được đưa vào kiến trúc của đình là nét mới lạ, tạo thêm sự đặc sắc của đình. Trên tường bao bọc Võ ca được trang trí 13 bức tranh đắp nổi bằng ô dước tả cảnh sinh hoạt trên đường phố, cảnh tàu thuyền ra vào cửa sông tấp nập hồi đầu thế kỷ XX.

Những bậc cao niên trong Ban phụng tự đình cho biết: "Mỗi lệ cúng đình vào ngày 16, 17-3 và 16-11 âm lịch, dân đến cúng đông đúc, nhộn nhịp. Ngày xưa, đình còn sung túc lắm, xung quanh bao lam, các bàn hương án, liễn... được chạm trổ tinh vi và được sơn son thiếp vàng lộng lẫy. Hiện nay, đình chỉ còn lại phần Võ ca, chánh tẩm và một phần nhà tiệc; riêng nhà khách không còn. Chánh tẩm bây giờ được lợp bằng tôn xi măng, do trận hỏa hoạn năm 1963 đã làm hư hết phần mái ngói. Chiến tranh và thời gian làm ngôi đình hư hao nặng. Bây giờ vách nứt, mái dột, cửa nẻo tạm bợ. Những đồ xưa đình còn giữ được là 4 bàn thờ, mặt trước có bức long án chạm tứ linh, hoa lá sơn son thiếp vàng; 9 bài vị; 6 bộ chân đèn bằng gỗ; 1 đôi hạc gỗ đứng trên qui; 1 bộ binh khí bằng gỗ; 1 đôi long trụ; 2 bộ bao lam thanh võng với 36 khuôn chạm các đề tài hoa lá, tứ linh, tứ quí và 13 bức tranh đắp nổi mô tả cảnh sinh hoạt của dân trong vùng hồi đầu thế kỷ XX...". Đây là công trình kiến trúc, văn hóa nghệ thuật đặc sắc của quê hương Gò Công Tây. Chiến tranh, thời gian và sự tác động của con người đã làm đình hư hại nặng nề. Giữ gìn và tôn tạo ngôi đình đang là nhu cầu cấp thiết để bảo tồn các giá trị lịch sử, văn hóa; phát huy di sản văn hóa của đình tạo thành cụm tour du lịch của tỉnh thiết nghĩ không chỉ là nguyện vọng riêng của nhân dân Gò Công Tây... Ông Đặng Văn Phước, Trưởng Phòng Văn hóa - Thông tin huyện cho biết, năm 2009, Bộ Văn hóa -Thể thao và Du lịch vừa công nhận đình Đồng Thạnh là di tích lịch sử, văn hóa cấp quốc gia và nhà nước cũng đã có kế hoạch chuẩn bị trùng tu lại ngôi đình cổ kính này.

Ngay cái tên của nó - tôm bạc đất - cũng đã nói lên gốc gác hạng bét, khó có thể sánh với những loại tôm khác. Ấy thế mà từ con tôm sống ở các trảng nước lợ, những người dân xứ Gò Công đã làm nên món vừa sơn hào vừa hải vị phi thường: mắm tôm chà.

Người có công đưa nó vào hàng “khanh tướng”, làm cho người ta quên gốc gác lọ lem của nó là người con gái Phạm Thị Hằng của Quốc công Phạm Đăng Hưng ở xứ Gò Công. Nàng được tiến cung ra Huế từ năm 14 tuổi, làm phi cho vua Thiệu Trị.

Mà, có nỗi thương nhớ quê nhà nào lại thoát ra khỏi thương nhớ món ăn đồng quê gốc gác, nhất là mắm! Thế là nàng lệnh cho đưa mắm tôm chà quê nhà ra kinh thành Huế cao sang quyền quý, bất chấp nguồn gốc của món mắm hết sức lọ lem.

Không biết món mắm tôm chà ở Gò Công chính xác có từ bao giờ nhưng tuổi đời của nó được ước tính khoảng trên 200 năm.

Ông Năm Hổ, chủ cơ sở mắm tôm chà Kim Sa nổi tiếng trên đất Gò Công kể lại “sự tích” của món mắm này: “Hồi xưa ở Gò Công ruộng lúa phì nhiêu, con tôm bạc đất nhiều ăn không hết nên người ta chế ra món mắm tôm chà để ăn lâu dài hoặc biếu bà con nhân dịp lễ tết”.

Mắm tôm chà Gò Công được làm từ tôm bạc đất, tôm bạc biển, tôm bạc nghệ đều được nhưng nhất thiết phải là tôm thật tươi, sống trong môi trường thiên nhiên. Theo ông Năm Hổ, làm mắm bằng con tôm nuôi thì mắm sẽ bị hôi.

Chế biến món mắm tôm chà cần sự công phu, kỹ lưỡng và sạch sẽ. Sơ sẩy một chút hoặc chế biến không hợp vệ sinh là mắm sẽ hư ngay. Trước tiên, con tôm tươi được “bơi lội” trong rượu nếp khoảng 15 phút cho say mèm. Vớt tôm ra, cắt mắt tôm bỏ, phơi nắng, cho vào cối đá quết nhừ với tỏi, ớt, muối rồi phơi nắng khoảng sáu, bảy ngày.

Sau đó lấy cảo tre chà lấy tinh bột rồi phơi khoảng 15 nắng. Hiện nay, cối đá đã được thay bằng máy xay môtơ điện, cảo tre thay bằng máy chà để giảm bớt sức lao động nhưng phần phơi nắng vẫn phải dựa vào thiên nhiên để có hương vị mắm như xưa.

Mắm tôm chà xứng danh là món “đặc sản của đặc sản” do kết hợp đặc sản ở các địa phương khác. Bởi lẽ, phải là tỏi Phan Rang nổi tiếng thơm, ớt Đà Lạt thịt nhiều, màu sắc đẹp, cùng con tôm tươi Gò Công quyện vào nhau, phơi dưới nắng tự nhiên mà cho ra đời một món mắm thơm ngon đến như vậy.

(Theo sgtt.vn)