Theo phong tục truyền thống Việt, dân ta kỷ niệm ngày qua đời của người quá cố, ngày giỗ, khác với người Tây phương thường kỷ niệm ngày sinh gọi là sinh nhật. Ngày nay việc tổ chức mừng sinh nhật không làm cho một ai ngạc nhiên hay phê bình. Riêng về phụ nữ, ngoài ngày Phụ nữ 8-3, ngày Vu Lan, rằm tháng 7, mùa Báo hiếu, còn có Ngày Hiền mẫu. Thật là một tập tục đẹp để nhắc nhở người con mọi thời nguồn cội và đồng thời bổn phận vinh danh gìn giữ và phát huy .

- Mẹ ơi, nhà con đi rồi mẹ biết đấy, chắc rồi đây trước sau gì con cũng phải sang theo. Ba đứa cháu của ngoại cần sự giáo dục của cha lẫn mẹ, gia đình mà cha mẹ xa nhau đáng thương con cái quá. Con không biết đến chừng nào chúng con mới gặp lại nhau, tâm trạng con lúc nầy rối bời bời, mẹ khuyên con gì đi mẹ ? Mây ôm lấy mẹ nước mắt đoanh tròng.
Mây là con gái một, cha mất khi Mây lúc còn nhỏ, lập gia đình đã có ba con rồi mà vẫn còn ở chung với mẹ cho đến ngày chồng theo diện đoàn tụ gia đình bên chồng đi nước ngoài.
- Mẹ già rồi không biết ngày nào về với ông bà.Thật lòng mẹ không muốn rời con cháu nhất là các cháu còn nhỏ quá, mẹ lại không còn tuổi và sức khoẻ để đi theo được. Từ lâu mẹ vẫn biết thế nào cũng có ngày nầy, vì vậy ngày nào các con còn ở lại thì cố gắng chịu đựng, thời gian chờ đợi thường dài lắm đó con.
- Hôm tiễn nhà con ra phi trường với gia đình bên nội các cháu, nhìn theo nhà con nhỏ dần biến hút sau cánh cửa phi cơ, quay lại bên mình ba đứa nhỏ ngơ ngác vừa vẫy vẫy tay từ biệt vừa lẩm nhẩm kêu bố ơi, bố ơi, con bấy giờ mới cảm thấy bơ vơ cô đơn làm sao !
- Mẹ hiểu con buồn lắm, nhưng con cũng nhớ rằng con có phước hơn nhiều người khác có hoàn cảnh bi đát hơn. Bây giờ không phải lúc mà con lo buồn về cuộc chia ly, mà từ đây con phải mở tai mở mắt to mà sống, thực tế khác hẳn không biết đâu mà lường.
Trước kia, khi cậu con mất đi, thời thế khác, mẹ một mình nuôi con theo ý mẹ được. Dưới thời Pháp thuộc, Nhật thuộc, họ là người ngoại quốc xâm lăng, mình phân biệt rõ ràng ai là ai. Rồi đến thời Việt nam Cộng hòa cũng có những luật mới áp dụng như Luật gia đình, luật Người cày có ruộng, luật bầu cử …,cuộc sống và thân phận của người dân cũng khác bây giờ.
- Thương mẹ đã trên 80 tuổi rồi mà còn không vơi lo lắng cho con cháu, má nghĩ chu đáo cho tụi con còn hơn lo cho riêng mình.
- Nước mắt chảy xuống con à, rồi đây tới phiên con, con cũng tất đi qua con đường ấy như mọi người mẹ trên đời. Người đàn ông Việt nam ta thường sống về công danh sự nghiệp, ngoại tướng, còn phụ nữ chúng ta dù có chức phận cao sang đi chăng nữa, bổn phận nội tướng làm vợ làm mẹ vẫn là trọng yếu. Nếp nhà có tốt yên được là phải do bàn tay người phái yếu, bà mẹ đó con. Không ai phủ nhận địa vị cốt yếu của người cha trong gia đình, do đó mới có câu đổ lỗi cho các bà ‘Con hư mẹ, cháu hư tại bà ’ đó.
- Bây giờ khác hơn rồi mẹ ơi, ở các nước tân tiến, quan niệm về người phụ nữ khác hẳn, tự do và bình đẵng hơn. Quyền lợi và bổn phận cũng đồng đều không như thời trước của mẹ. Ngày xưa có những ngành nghề như đặc quyền của phái nam như quân nhân, bác sĩ, luật sư, giáo sư chẳng hạn. Bằng cớ là ngay cả nước Pháp trước kia chỉ có docteur, avocat, professeur, facteur, maçon,…sau nầy mới có nữ bác sĩ, nữ luật sư doctoresse, avocate…Mẹ của con cũng văn minh thức thời thua ai đâu, mẹ cũng dám ‘tống cựu nghinh tân’ chọn cái mới hay, bỏ cái lạc hậu nên dù có một con mà là con gái nữa vẫn cho con tiếp tục học lên.
Ngày nay, người ta còn châm biếm đùa thời đại nầy là thời của các bà các cô, như ở Mỹ là thời ‘first Lady’, dân Pháp cũng được nổi tiếng ‘nịnh đầm’ đó mẹ. Mẹ nói rồi con mới nhớ một chuyện thật tức cười vô cùng minh chứng chuyện trên gần đúng 100%
- Con kể đi.
- Mẹ nhớ không, sau khi đi học nội trú ở trường Nữ Trung học Gia long được gần một năm thì phong trào Sinh viên học sinh xuống đường biểu tình rồi đám táng anh Trần văn Ơn mất ngày 09-01-50. Sau đó, các trường bị đóng cửa nhưng đầu niên học mới, tất cả học sinh phải thi lên lớp. Thế là phụ huynh xôn xao, ai cũng tìm cách cho con học thêm các môn chính ở Saigon vì ở tỉnh nhỏ bây giờ chưa có trường Trung học.
- Mẹ nhớ mài mại rồi, hình như con lên ở trọ một hai tháng gì đó bên Khánh hội đi qua Cầu Ông Lãnh, trong hẻm phố cất sát bên bờ sông. Trước nhà, dường như có một cái xưởng sơn mài Thành Lễ, thời cơ sở còn chưa nổi tiếng quốc tế như ngày nay.
-Trí nhớ mẹ còn tốt quá, nhà anh Tư Như đó, lúc bây giờ anh chị vừa mới có cháu trai Bình đầu lòng bụ bẫm thật dễ thương làm sao.
- Anh tư con mồ côi cha mẹ lúc chín mười tuổi, hồi nhỏ cũng ở nhà mình đi học, lớn lên đi làm xa lưu lạc nhiều nơi. Có một điều là mỗi năm Tết đến thế nào cũng về quê thăm bà con, ăn mặc bảnh bao, chải đầu mướt mượt ‘ruồi đậu phải chống gậy’, bải buôi, gặp ai cũng chào hỏi, hay hát hút gió như Tây và kể chuyện xứ người không biết có thật hay không nhưng hấp dẫn vui nhộn yêu đời lắm, cái thằng !
- Anh thứ tư mà sao con nghe hàng xóm gọi thầy ba, chắc là thứ của chị thì phải.
- Không phải, theo nó nói, có dạo nó làm thư ký cho cơ sở khai thác đá làm đường gì đó mà nên người quen gọi là ‘thầy Ba đá’, …
- Biệt danh gì mà có vẻ anh chị ‘ba đá du côn’ quá.
- Ờ ha, vậy mà nó cứ bảo là trùng hợp thôi và nó còn khoe đào hoa lắm, nhiều cô ‘mết’ nó trong đó có cô Ba cháu ông chủ nữa. Chắc nó xạo miệng chút ít thôi chứ chưa có thấy nó làm gì tai tiếng bậy bạ. May là nó trụ lại được, cưới được vợ lúc lên ba mươi mấy tuổi rồi. Chị tư của con cũng là con gia đình khá giả có tiếng ở Long xuyên, không biết làm sao mà nó quen cưới được. Lần đó nó có về mời má với hai vợ chồng chị nó đi dự đám cưới đại diện cho đàng trai vì nó không còn cha mẹ nữa. Thấy bề ngoài hời hợt của nó, thế mà rất có phong cách đàng hoàng lịch sự làm bà con ai cũng ngạc nhiên, bên gái cũng có vẻ vui mừng thật sự. Thở phào nhẹ nhõm dù mệt mà vui.
- Cái tánh nịnh đầm của ảnh, chắc mẹ biết rõ, mẹ cũng bị nhiều người mắng vốn lắm rồi vì người ta cho là 35 ‘dê xồm’ vì ảnh hay vồn vã hỏi thăm làm quen tươi cười lanh miệng lẹ mắt đối với mọi người kể cà các bà cô mới gặp.
- Ôi nói gì cái mững đó thì chắc cũng có chứ không thuần ‘tình ngay lý gian’ đâu. Mà thật ra
cũng nhờ đó nó mới được như vậy. ‘Cha mẹ sinh con, Trời cho tính’, ba má của nó hiền như cục đất, ít ăn ít nói, thế mà nó hoàn toàn không giống chút nào hết. Các ông thì cũng không ghét nó vì có mặt nó ở đâu thì không khí vui nhộn lên, nó kể chuyện cũng có duyên lôi cuốn lắm, chuyện trời đất Tây Tàu ‘trà dư tửu hậu’ gì thường liên quan nó thôi nên không phật lòng ai hết, người ta cười xòa cho là ‘ba xạo’, nói đùa tán hưu tán vượn cho vui, xí xóa phần tình tiết râu ria thêm thắt cho câu chuyện ly kỳ gay cấn dí dỏm hào hứng lên.
- Ảnh hát khá hay thuộc nhiều bản nhạc Pháp nổi tiếng mà biết đàn mandoline, hạ uy cầm chút đỉnh lại còn hay huýt sáo nữa, ảnh còn nói tiếng Pháp khá trôi chảy.
- À má còn nhớ, lúc Pháp chiếm tỉnh mình, dân ở trung tâm tỉnh tản cư về làng, anh Tư con cũng từ Saigon vể nhưng bị mục nhọt sưng to làm ảnh nằm liệt một chỗ sốt nặng đành ở lại nhà không theo về quê được. Thế mà vậy mà may.
Một hôm lính Tây đi ba trui (patrouille) đi tuần, lục kiểm soát từng nhà, đập phá tứ tung, mở tủ rương trấp lấy đồ đạc, bắt giữ người còn ở lại đem về bót để phỏng vấn điều tra, bắt cả gà vịt heo, lưới luôn cá nuôi ở ao nhà. Do đó họ phát hiện ngay nhà nào tình nghi có người còn ẩn trốn ở lại. Tên chỉ huy ra lệnh bao vây mục tiêu địch như đi hành quân vậy, súng đạn lên nòng rôm rốp trong tư thế sẳn sàng chờ lệnh tấn công, tình hình rất căng thẳng đáng sợ lắm.
- Toàn là lính Tây không hả mẹ?
- Quân đội Pháp viễn chinh bấy giờ tạp pín lù tạp nhạp lắm, gồm nào là thành phần cốt cán chỉ huy là Pháp, nào là là lính bắt buộc thi hành đầu quân của các nước bị Pháp đô hộ như Indochine française gồm ba nước Việt nam, Cao miên và Lào, Maroc, Agérie, Tunisie, Madagascar,… và đặc biệt lực lượng lính thuê đủ da màu rất thiện chiến, được huấn luyện quân sự tác chiến, lính lê dương
Lính Lê dương trong chiến tranh Đông Dương



- Nhà mình cũng bị đập phá phải không mẹ?
- Tất nhiên nhà nào cũng vậy hết không mất mát ít thì nhiều, ai cũng sợ hết, đàn ông con trai bị bắt thì bị giữ nhốt để khai thác tin tức dò la truy tìm diệt lực lượng kháng chiến. Bị bắt thì thường bị tra tấn dữ dội ác độc lắm. Cậu Bảy con cũng là nạn nhân chiến tranh đô hộ đó, bị cho điện châm vào nơi hiểm yếu của cơ thể giật chết lên chết xuống, cho đi máy bay, tàu lặn trấn nước hộc máu mới thôi.
Còn đàn bà con gái thời bố ráp nhiễu nhương nầy, nhất là ở thôn quê, cũng trở thành con mồi sống cho những tên lính xa nhà không có vợ con theo, lính đánh thuê giết mướn đủ thứ da màu từ Á sang Âu.

Mà con biết không, bất cứ ở đâu củng thế, trong chiến tranh, thông thường người ta nghi rằng ai mà bị bắt là chỉ khi bị có tên nào chỉ điểm thôi, thời bấy giờ ta gọi ngắn gọn là Việt gian, nôm na là lính kín, còn sau nầy văn minh tân tiến hơn thì có ngành huấn luyện mật tinh nhuệ riêng như là cảnh sát, công an tình báo, mẹ không rõ lắm. Thành phần nầy thời nào cũng thế ít được dân chúng ưa, oán ghét nữa là dù có người tốt xấu khó phân biệt được. Nhất là những thông dịch viên gọi là thông ngôn (interprète), vì chỉ một từ dịch sai cũng có thể là viên đạn đồng kết thúc một cuộc đời vô tội đó con. Dịch là phản (traduire c’est trahir) là như vậy đó.

Ở quê mình chẳng hạn, người dân vẫn còn nhớ đến thời kỳ kháng chiến chống Pháp, không quên công ơn các vị anh hùng Võ Tánh, Trương Định và nhất là sự phản bội của Đội Tấn mà Tháp Lãnh binh Tấn được Pháp xây lên tại trung tâm Châu thành Gòcông cho đến 1945 mới bị dân địa phương nổi lên đập phá tan tành.
Tháp Lãnh Binh Tấn ở Gò công trước 1945

- Đáng thương cho các nước bị xâm lăng quá, không biết đến chừng nào mà các nước tự cho là đại cường từ bỏ mộng làm bá chủ hay tìm đất mới, thị trường rẽ để trục lợi cho mình.
- Mẹ còn nhớ hôm nhà mình bị đập phá, tối hôm ấy, cả nhà bên ngoại hoảng hốt vì giữa đêm có tiếng cào cửa dồn dập và tiếng sủa nho nhỏ mệt mõi khàn đục của con chó. Té ra là con chó Jackie nhà mình, nó khôn quá đánh hơi tìm ra nơi tản cư của mình để báo tin. Lúc đó mẹ nghĩ ngay là chắc chắn nhà mình có chuyện không may xảy ra rồi. Chừng trở về nhà, nhà cửa tan hoang.
- Còn anh tư Như đâu ?
- Như mẹ đã kể, khi mọi người vội vã bằng mọi phương tiện riêng chạy về làng của bà con hay quen biết tìm nơi trốn tránh không biết thời gian bao lâu, vì anh Tư con không di chuyển được, ai cũng lo mang đồ đạc tùy thân để chạy trốn, ẵm bồng con trẻ, phụ đẩy xe hay võng các cụ nội ngoại, khó ai giúp ai được người khác hết. Thằng Tư đành chịu trận ở lại thôi, định đi sau.
Khi lính Tây lục soát từng nhà, họ phát giác dễ dàng nó nằm vùi trên bộ ván gõ sốt nặng, mụt nhọt mưng mủ hành nó dữ dội, mặt mày đỏ gay. Một mặt, tên nào tên nấy cứ thả giàn đập phá cửa thông thương hoặc tủ nào còn khóa tìm gì còn xài được thì lấy tự do, mặt khác vị chỉ huy toán lính đó tự đến hỏi cung kẻ nào bị bắt. May là anh tư con còn tỉnh chưa bị mê sảng nên cố ngồi dậy đưa hai tay lên đầu khi thấy nòng súng sáu hay mút ca tông chỉa về phía mình.
- Vậy là ảnh bị bắt hả má ?
- Đáng lẽ là như vậy, nhưng nó còn tốt số nên gặp được một quân nhân trẻ tốt bụng thương
người. Ông ta định sai người lính tùy tùng gọi tên thông ngôn để phiên dịch, nghe thế anh tư con vội trả lời ngay là biết nói tiếng Pháp và kể là bị bệnh sốt rét rừng nặng, đã được chích và uống thuốc quinine. Chẳng may bị abcès sưng to đau đớn lắm và không có ăn uống gì hết kiệt sức nên không ra trình diện được. May mắn hơn nữa là người nầy lại thuộc quân y nên anh ta bảo đưa cho xem chỗ đau để kiểm tra thật hay giả. Khi phát hiện ra chỗ sưng đỏ gần bể, vị sĩ quan ấy cho lính dìu anh con ra xe jeep chở vể P. C. (chữ tắt của Poste de Commandement) Trung tâm hành quân của Pháp lúc bấy giờ để giải phẩu ngay. Hai hôm sau lại chở về nhà trở lại và nhân đạo hơn, mỗi ngày anh ta cũng trở lại thay băng săn sóc vết thương.
- Khó có người như vậy quá phải không mẹ ? Thật đáng phục tình nhân đạo thật sự biết dường nào. Nhớ ngày xưa ta đều gọi người ngoại quốc là Bạch quỷ, Hắc quỷ, Hồng mao, bây giờ ta nhận thấy rằng cũng có quỷ hiền quỷ tốt và tiên thánh cũng có tiên ác, ma vương, tiên thật tiên giả.
- Là con người mà con, không ai hoàn toàn cả, đừng đòi hỏi điều không có đó đi. Đâu phải chỉ ở các nước giàu văn minh là toàn người tốt bụng tử tế mà cũng có kẻ gian ác giết người. Câu chuyện mẹ kể trên như là một bằng chứng hiển nhiên.
- Trở lại chuyện anh tư nha mẹ, không biết có phải rút kinh nghiệm sống trên anh tư bắt đầu trụ lại lập gia đình. Anh biết lo gia đình nhưng cái tính cà rỡn bốc đồng, máu văn nghệ của anh lắm lúc làm chị tư nổi máu Hoạn thư, tam bành lục tặc khóc ầm cả nhà. Có lần, con vừa đi học về nghe tiếng khóc trong phòng ngủ cùng với tiếng quát tháo của anh tư cộng thêm tiếng chát chát :’ Đánh chết luôn cho biết’. Sợ quá, con vội chạy vào trong, thì ra, một hoạt cảnh xảy ra trước mắt thật buồn cười là chị đang đu trên lưng ảnh vừa khóc vừa đánh túi bụi vào lưng trần của anh, còn anh tay thì đánh vào tấm vách ván bổ kho gây tiếng động, miệng la to át tiếng khóc của chị. Con rút lui có trật tự không dám hó hé nói tiếng nào hết.
- Vậy mà nó không lộn xộn gì cả, không vợ bé vợ nhỏ, cũng tốt. Nói lại chuyện mình đi con, con thấy không ở đâu có chiến tranh cũng khổ hết con à, mà xứ mình thì không biết đến chừng nào mới có hòa bình thật sự. Thời kỳ hậu chiến tranh cũng đáng sợ lắm đó con. Với tuổi đời của mẹ, mẹ đã chứng kiến bao thăng trầm của lịch sử, bao sự đổi đời rồi mà lần nào cũng hy vọng là lần cuối để rồi, thật khó hiểu làm sao.

Không phải chỉ có kẻ thù khác chủng mới là tàn ác mà chính là đồng bào ruột thịt của mình, thật đáng tủi hổ làm sao. Cũng như nước đại cường nào có mộng xâm lăng bá chủ mà ở cách xa mình qua đại dương, cách biệt bằng nhiều tầng nước khác thì không nguy hiểm bằng nước tự xưng là nước anh em kết nghĩa, đồng chí bạn bè láng giềng hùng mạnh, vậy theo chuyện huyền thoại Hy Lạp, giống như thanh gươm treo lơ lửng bằng một sơi lông đuôi ngựa ngay trên đầu Damocles.

- Lần nầy con về thưa với mẹ hoàn cảnh của con hiện nay. Nếu không có gì thay đổi thì trước sau gì nhà con cũng bảo lãnh chúng con sang, càng lâu càng bất tiện cho các cháu lắm. Vi lý lịch như thế nầy, tương lai của các cháu không biết thế nào. Nhưng nếu mẹ muốn, con có thể ở lại với mẹ và để cho các cháu sang trước với bố chúng.
- Không được đâu con, chồng đâu vợ đó. Có vợ bên cạnh mà còn nhiều chuyện không hay xảy ra, huống hồ. Vả lại, ở lại với mẹ bao lâu ? Ai lo cho các cháu còn nhỏ quá, chồng con cũng phải đi làm nuôi gia đình chứ ai nuôi không mình đâu. Con đừng lo gì cho mẹ hết. Đến từng tuổi nầy rồi, mẹ còn sáng suốt, đi đứng chưa đến nổi nào, mẹ còn có các cháu họ hàng sống từ nhỏ với mẹ, bà con ruột thịt ở gần đây. Mẹ gần chín mươi tuổi rồi mà, vậy thì việc về với ông bà ở đây tiện lợi hợp lý hợp tình hơn đó con. Thương là thương cho con từ nhỏ đến giờ chưa bao giờ sống xa mẹ, còn mẹ không còn dịp chia vui buồn trực tiếp với con cháu trong tuổi gần đất xa trời nầy. Nhưng rồi sớm muộn gì cũng phải chia tay mà con.

Ba năm sau, bốn mẹ con Mây cũng được rời khỏi đất nước. Trong thời gian chờ đợi ấy, mẹ Mây luôn tỏ ra bình tỉnh trước mọi tình huống.Thủ tục xuất ngoại thời bấy giờ cũng gây phiền toái lắm nhưng mẹ cứ khuyên chuyện nào phải làm thì phải kiên trì nhẫn nhục mà làm, mẹ không bao giờ tỏ ra giận buồn gì lìa con xa cháu dù mẹ biết rằng tuổi đời mẹ như ngọn đèn dầu trước gió.
Mẹ cũng không theo tiễn con cháu ra phi trường như trước kia mẹ cũng không đưa con lên đi học Trung học ở Saigon, mẹ bảo không muốn làm con bận bịu, mẹ muốn con mẹ ngắm nhìn ra phía trước, mẹ cầu nguyện hy vọng may mắn và hạnh phúc theo dõi bước chân cháu con, tương lai mở rộng tốt đẹp hơn, tầm nhìn con người phóng khoáng cao cả hướng thiện, sống làm sao cho sống ra con người sống có tình người.

Bây giờ trên hai mươi ngày giỗ qua rồi, ký ức vẫn còn đó, có những kỷ niệm phai mờ nhưng không bao giờ bôi xóa được. Thế giới thay đổi cực kỳ nhanh chóng, tất nhiên tâm hồn con người cũng khó không xoay chiều như chong chóng bông vụ con cù. Ngày xưa, gia đình là tổ ấm, cha như là vách ngăn rào chắn, mẹ là bờ vai. Phong tục tập quán là bờ dậu hàng tre. Tất cả đó như là những sợi giây thiêng liêng vô hình ràng buộc với cội nguồn dân tộc, tập giữ chân con cháu theo vết bước cha ông.
Không biết lực phóng tiến bộ trên mọi mặt đưa con người về đâu ? Từ khám phá nầy đến sáng kiến siêu vi khác, học thuyết xã hội, chính trị, tâm linh thâm sâu rộng mở, cộng thêm ngọn gió tự chủ độc lập bình đẳng tự do, theo lý thuyết ý tưởng chân chính là phục vụ nhân loại hòa bình tương trợ, nhưng trên thực tế, cái vòng sinh bệnh lão tử vẫn còn xoay tít chẳng dừng, chiến tranh lạnh nóng với chiếc lưỡi hái Tử thần hăm he du di không ngừng từ Đông sang Tây xuống Nam lên Bắc. Không biết có phải lý tuởng của con người quá cao vời vợi đưa giấc mộng cầu toàn bá chủ lên tận mây xanh mà không nhớ để ý đến cái tâm trọng yếu hay không ? Nếu lòng người còn ích kỷ chao đảo bất an, hòa bình không bao giờ yên vị được, chiến tranh leo thang nhanh theo.
Ngày nay, chẳng những ‘cái tôi’ không bị ghét bỏ trái ngược với ‘le moi est haỉssable’ của Pascal thôi mà còn được đề cao tột bực. Hy vọng rằng con người sinh vật siêu đẳng nhất mọi loài, ý thức vai trò cốt yếu cực kỳ quan trọng của mình đối với tập thể, nhân loại, quyết tâm phấn đấu sử dụng cái tôi thông minh khôn ngoan và cái tâm thiện có lương tâm của mình vào việc bảo vệ môi sinh, duy trì phát triển sự sinh tồn phồn vinh an lạc giống người trên quả bóng màu xanh tuyệt đẹp luôn khoe sắc trong không trung vô tận nầy.


Trần Thành Mỹ