13. Tết Ta

Trần Thành Mỹ

Hằng năm Tết đến, nhà nhà đều chuẩn bị đón Xuân. Người Việt ta thường lo sắm Tết từ đầu tháng chạp và chào mừng năm mới không chỉ có ba ngày như phần đông các nước Tây phương mà đối với dân ta « Tháng giêng là tháng ăn chơi » sau một năm làm lụng vất vả. Chủ yếu là nông nghiệp, ở thôn quê, mùa gặt đã xong, ai cũng muốn thoải mái nghỉ ngơi, tổng kết thu hoạch, rút kinh nghiệm năm vừa qua, đặt niềm tin hy vọng vào năm tới. Hơn thế nữa với truyền thống đẹp mang bản sắc dân tộc có lý có tình có hậu « Cây có cội nước có nguồn », « Ăn trái nhớ kẻ trồng cây », dân ta có tập tục tiễn biệt năm cũ đón mừng năm mới thật sáng tạo thơ mộng hòa đồng với người hòa hợp với đất trời.

Tết ta theo âm lịch nên luôn luôn không bao giờ có trăng. Tùy tháng chạp thiếu đủ, ngày cuối năm sẽ là 29 hay 30 trái với Âu Mỹ theo dương lịch nên đêm giao thừa có khi lơ lửng vầng trăng treo. Tập tục đón Xuân một phần ảnh hưởng do đêm trừ tịch không có bóng dáng chị Hằng nầy. Cuộc kết thúc nào cũng thường có hai mặt tích tiêu. Nó biểu hiện cho sự vỉnh viễn ra đi và ngược lại tia sáng ở cuối đương hầm, niềm hy vọng vào tương lai. Ðêm tối cũng làm cho ta hoang mang lo âu bồn chồn tưởng tượng đến bao chuyện không may và cũng là thời gian liều thuốc cần thiết Thần ngủ ru ta vào giấc mơ an dưỡng. Ðây còn là điểm cuối xuống hàng sang đoạn qua trang của một ngày hay năm, giới hạn giữa ngày và đêm, tối và sáng, cũ và mới âm dương.

Xưa kia, người Việt ta tin vào Thần quyền, những đấng khuất mày khuất mặt linh thiêng nên có những tập tục thờ cúng sùng bái đa dạng phong phú theo bản năng tự nhiên, bảo thủ thường không nặng tính khoa học thành rườm rà mơ hồ khó tin khó giải thích làm người đời sau cho là mê tín dị đoan.

Thật ra với nếp sống chạy đua nước rút của thời đại ngày nay, thời giờ là tiền bạc, tất nhiên là nên đơn giản hóa mọi việc để thích nghi. Nhưng không thể vứt bỏ hết mọi thứ vì những tập tục cổ truyền vẫn là dấu mốc quá khứ, chứng tích hữu hình, tâm linh của ông bà ta theo dòng lịch sử dựng và giữ nước. Nhờ đó ta mới truy nguyên ra được tâm tư nguyện vọng, lòng yêu nước, óc tiến thủ, sáng kiến, quyết tâm khai phá của một dân tộc hiếu hoà chỉ muốn sống còn trong độc lập tự do truyền lại cho thế hệ mai sau.

Vốn gốc là dân đi khai phá khẩn hoang lập nước, phải tranh đấu triền miên với khí hậu « sơn lam chướng khí », thiên tai, giữ đất giành độc lập tự do, kinh nghiệm máu xương đó cũng góp phần cốt yếu cho tình yêu quê hương, gia đình, tính biết tiên liệu, vui hưởng nhất là ôn cố tri tân luôn nhớ công lao của tổ tiên cùng nhau nhìn về phía trước. Tết quả là cơ hội đặc biệt hòa hợp với thiên nhiên thực hiện tổng hợp các thành tố trên phân biệt hẵn thế nhân với sinh vật khác trên quả địa cầu.

Thử lướt qua không khí Tết khắp nơi trên thế giới, phải công nhận là Tết ta rộng rãi quá, làm cho con người xích lại gần nhau hơn, tìm lại chính mình, nhớ đến cội nguồn, hòa đồng thân thiện.Trẻ em Tây phương chẳng hạn, với nền văn minh cao, đầy đủ tiện nghi vật chất, thế mà chắc chắn là không bao giờ có cái tâm trạng háo hức được quây quần đoàn tụ đùm bọc đón Xuân như trẻ em Việt ta. Trẻ em Âu châu có thể còn thích thời gian lễ Giáng sinh hơn vì Tết thường dành cho người lớn. « Nói có sách mách có chứng », vậy chúng ta hãy cùng nhau hồi tưởng tìm hiểu một vài tập tục đón Xuân trong mỗi gia đình mà ngày nay phần đông ít ai còn nhớ đến hoặc chỉ làm theo tập tục. .
Thật ra ít có dân tộc nào mà tinh thần đón Xuân cao và lâu như ta. Từ đầu tháng chạp cuối năm là đã lo chuẩn bị rồi, tùy theo hoàn cảnh gia đình như lập chương trình như đưa con về thăm nội ngoại, quà biếu xếp lớn xếp nhỏ, gia đình họ hàng, quà « lì xì » cho con cháu của mình, bạn bẻ và cả hàng xóm láng giềng. Ít có ai đi du lịch chơi xa trong thời gian nầy khác hẵn với người Âu Mỹ chỉ chờ được dịp nghỉ là « bồng bế nhau lên nó ở non » dự những cuộc thể thao với tuyết băng về mùa Ðông, du lịch Cruise trên biển cả ở các quốc gia có nắng.
Tết của ta cũng có thủy có chung, kéo dài từ tháng chạp cuối năm sang năm mới cả tháng giêng. Chúng ta chẳng những vui hưởng chung với nhau mà còn biết hòa đồng với thiên nhiên sinh vật khác và thanh cao mầu nhiệm hơn với bên kia thế giới chúng sinh, cõi vĩnh hằng vô lượng.

Không giải thích cụ thể rõ ràng rành mạch được những vấn đề tâm lý trừu tượng vô hình siêu nhiên, phải phục ông cha ta đã khéo dựa vào cái không không ấy thành có như trừ trừ thành cộng, những chuyện mà ngày nay thế hệ trẻ cho là hoang đường mê tín thành những bài học hữu dụng. Dựa vào kinh nghiệm sống phải đương đầu với bao thiên tai về phong thổ thời khí, khai hoang lập ấp dựng bờ mở cõi, săn đuổi thú dữ để sống còn gầy dựng, tổ tiên ta phải thông minh kiên trì gan dạ mới tạo đươc cho con cháu hậu sinh một giang sơn gấm vóc hình chữ S ngày nay.

Tập tục rước ông bà về với con cháu chiều cuối năm và tiển đưa mùng 4 hoặc mùng 7 đầu năm chứng tỏ lòng nhớ ơn của một dân tộc biết đoàn kết sống theo bước tiến của cha ông. Trước khi muốn ai đến nhà mình thì mình phải trân trọng đến mời, đó là học phép xử thế. Lễ tảo mộ thường bắt đầu từ nửa tháng chạp là bằng chứng cụ thể rõ ràng con cháu chẳng những lịch sự mà còn hiếu thảo « giẫy mả » sơn phết lại mộ phần cơ ngơi của người quá cố để cùng nhau đón Xuân. Tổ tiên ta há chẳng đã hé mở cánh cửa văn minh cho chúng ta rồi sao ? Phép xã giao « tại gia » đã được truyền dạy trước từ lâu.

Vì thế người ngoại quốc sẽ lấy làm ngạc nhiên khi thấy trong những ngày đầu năm ông bà về thì bàn thờ khói hương nghi ngút, sáng tối dâng trà, trưa chiều cúng cơm, giàu thì mâm cao cỗ đầy, nghèo thì tùy theo hoàn cảnh của mỗi gia đình. Thật ra, đây chỉ là dịp để bồi dưỡng thêm sức, gặp mặt vui chơi sau một năm làm việc mệt nhọc, xóa bỏ xích mích giận hờn. Có ở xa đâu đi chăng nữa, « Tết nhứt » cũng cố sắp xếp về thăm nội ngoại. Có chứng kiến cảnh đoàn tụ quây quần bên nhau của những người cùng huyết thống, ta mới cảm nhận được bài học triết lý sâu sắc của cha ông « tề gia », đoàn kết nhỏ trước rồi sau đó mới có đoàn kết lớn, « trị quốc, bình thiên hạ » được. Là hậu bối của các bậc tiền hiền uyên thâm quảng đại như vậy phải là do ơn may vì không ai có thể chọn trước được cha mẹ mình.

Thi vị và huyền bí làm sao huyền sử Con Rồng cháu Tiên rạng ngời hồn dân tộc! Thật ra chưa ai thấy Rồng cũng như Tiên, nhưng ai cũng cho rằng rồng có sức mạnh như vũ bão, tiên đẹp tuyệt trần. Trên thế giới hầu như dân tộc nào cũng có truyền thiuyết về việc lập quốc thường được biểu hiện qua một hình ảnh nào đó. Pháp ngoài lá cờ tam tài xanh trắng đỏ thêm lá cờ với hình vẽ « con gà trống » để mỗi lần đi dự thi tranh giải thường mang theo phất cao hầu nói lên sự có mặt của mình và khích lệ « ba quân », thắng trận là đầy ấp trên trang đầu các tờ báo hình ảnh chú gà trống giương cánh gáy ò ó o. Nhật hảnh diện ví mình là con cháu Thái dương Thần nữ nên trên lá quốc kỳ có vòng tròn đỏ biểu hiệu mặt trời.

Do đó tập tục « dựng nêu ăn Tết ăn chè » ngày nay không còn nữa, trước nhà vào chiều cuối năm cũ và hạ nêu chiều mùng 7 đầu năm mới quả là một sáng kiến thật độc đáo sáng tạo văn minh của cha ông. Người ta dùng cây tre thật thẳng cao, đốt to dài, tuốt hết gai cành, tùy vùng, chung chung là treo trên ngọn một mảnh vải đỏ, bên dưới một giỏ đựng trầu cau, một lá bùa Bát quái. Ðó là cách biểu hiên ranh giới ngăn cách thế giới người với ma quỷ, chứng nhận nhà nầy có chủ hợp pháp, có lý lịch tốt, tà ma « quyền lực đen » không được quấy phá đi chỗ khác chơi, vì nhà nầy thuộc về con dòng cháu giống đúng con cháu Rồng Tiên Như vậy tổ tiên ta há chẳng đã đi tiên phong trong việc dựng cột treo quốc kỳ đó sao ?

Người Ấn độ xem bò là con vật linh thiêng, ta không « thờ » các con vật nhưng cũng tránh không gọi đích danh như cọp là ông Ba mươi, ông Hổ, con rắn là ông Dài,… Một tập tục biết phải quấy khác là không quên ơn thần linh liên quan trực tiếp đến cuộc sống nên trong ngày Tết có cuộc đưa Táo quân Thần bếp cởi cá chép về trời để báo cáo với Ngọc Hoàng thượng đế tình hình thế sự tối 23 và ruớc Ngài vào tối tháng cuối năm.

Có những nghi lễ mà ngày nay dường như ít còn ai nghĩ đến là lễ cúng đầu năm xin tuổi. Người Việt ta thường thờ cúng ông bà, tin tưởng ở Trời phò hộ, Thần linh, đấng khuất mặt khuất mày độ trì. Các bậc Nho gia văn thi sĩ thường khai bút đầu Xuân để đón năm mới, tổ tiên ta lập bàn hương án trước nhà tạ ơn Trời Ðất cho ta sống đến ngày nay, xin thêm tuổi mới, dùng cây hương điểm qua trên các đồ hình « khai nhãn » để thấy cái đẹp muôn màu muôn vẻ quanh ta, luôn cảnh giác phân biệt chánh tà, « khai nhĩ » để biết nghe lời hay ý đẹp, « khai khẩu » để biết trên trọng dưới nhường « lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau » « ăn coi nồi ngồi coi hướng » đừng bạ đâu ngồi đó, tệ hại hơn nữa là giành giựt cấu xé nhau vì miếng ăn vị thế cao sang, « nhả ngọc phun châu » chứ đừng « ngậm máu phun người » « xuất khẩu thành thơ » chứ đừng … đồ dõm, hàng lậu, khai mũi, khứu giác để phân biệt nơi sạch chỗ dơ, không chỉ để ngửi « đánh hơi đồng »..

Xem đến đây, các bạn trẻ đừng vội mắc cở cho rằng ông bà ta sao mà mê tín quá, « quê ơi là quê ». Không đâu, đây quả là một lối giáo dục sắc bén gây chú ý đánh mạnh trực tiếp vào tâm hồn con người bằng cách gợi hình cụ thể vì ngũ quan là sinh lộ quan trọng thiết yếu chẳng những cho cơ thể tâm linh mà còn là nguồn gốc của tham sân si,hỉ nộ ái ố. Lối giảng dạy âm thầm, thâm trầm, bình dị đó như « nước chảy đá mòn » thấm dần vào đầu óc trẻ lúc nào không hay. Tuyệt chiêu.

Hơn thế nữa lúc nào truyền khẩu vẫn là phương cách truyền bá tư tưởng, tin tức hữu hiệu nhất, nhanh chóng nhất có từ thời xa xưa dựng và giữ nước chưa có chữ viết. Ngày nay chúng ta sống trong một thời đại văn minh đầy đủ, tự do và khoa học kỷ thuật dù không giải quyết được hết mọi vấn đề, cũng đã chứng minh làm sáng tỏ được bao điều thắc mắc huyền bí trước kia. Chúng ta thường quá khắt khe trong việc phê phán các dữ kiện thời xa xưa, đòi hỏi phải được giải thích bằng khoa học, lý trí, số học. Trước kia người cùng thời với Galilée chẳng những không tin trái đất quay mà còn lên án ông phản động buộc tội ông dám nói ngược lại chủ trương của giới cầm quyền lúc bấy giờ. Những tác phẩm hay nổi tiếng quốc tế « Mười ngàn dậm dưới đáy biển », « Tám mươi ngày vòng quanh trái đất » của nhà hàng hải đại văn hào Pháp Jules Verne cũng chỉ được độc giả thời ông xem như là những quyển sách du lịch sáng tạo viễn vông không có thật kích thích trí tưởng tượng óc viễn du, mơ một thế giới trên trời dưới biển mơ hồ hoang đường bí hiểm mà kỳ thú, thế thôi.

Ngày nay văn minh rồi cũng không thay đổi, tuyệt tác Harry Potter của nữ văn sĩ Rowling nổi danh thế giới là bằng chứng hùng hồn nhất. Con người vẫn mơ những chuyện kỳ lạ, bí hiểm, huyền hoặc, quyền lực siêu phàm, phủ phàng, những chân trời, xã hội tương lai phóng đại tối đa kích thích tận cùng giữa thật và ảo, tranh tối tranh sáng ghê rợn, tốt xấu quyết liệt chống nhau bất phân thắng bại, phản ảnh tổng hợp khuynh hướng mới cũ, xưa nay, có khác chăng là càng tiến bộ, con người có những viễn ảnh sáng tạo kiên quyết táo bạo hơn cả hai mặt trái phải..

Rồi thế giới có tiến xa thế nào đi chăng nữa dần dần cũng khám phá ra có chuyện khó tin mà có thật, trái lại ngày nay với hào quang của khoa học kỷ thuật, tôn giáo, con người vẫn bó tay thúc thủ chưa giải thích nổi bao hiện tượng huyền bí siêu nhiên, tưởng vậy mà không phải vậy, đạo đức càng ngày càng tráo trở, lật lọng vô độ khó lường, khó còn giữ trọn vẹn niềm rin..

Ðiểm độc đáo ở đây là để giáo dục con em, tùy theo dân trí mỗi thời, tổ tiên ta đã biết dùng hình tượng hành động cụ thể để diễn tả truyền đạt tư tưởng, hướng dẫn theo nề nếp đạo đức truyền thống dân tộc, không phương hại hay làm ngu dân. Không có lối độc tài áp bức, cưởng chế đe dọa nào hết. Lối giáo dục nhân bản, có tình người đã được rao giảng lưu hành hữu hiệu cho đến ngày nào dân trí cao cho rằng lối giải thích đó không còn thích hợp nữa thì tập tục đó tự phai đi. Ðừng coi thường những thói quen, lưu ý nhắc nhở cần thiết có ảnh hưởng tốt đối với cá nhân tập thể.

Như việc nuôi dạy trẻ cũng tùy thuộc vào tuổi tác thời kỳ mà hướng dẫn từng bước. Không có chuyện thần đồng mới ba tháng mà « nhảy lớp » biết nói biết đứng chựng được. Phải có sự huấn luyện, khô cả cổ, đau cả lưng, lập đi lập lại nhiều lần, té lên té xuống, u đầu sưng trán, qua « thôi nôi » mới hy vọng trẻ biết bập bẹ nói, chập chững biết đi. Hơn thế nữa còn tùy thuộc sức khoẻ cá tính và hoàn cảnh sống mà mỗi em tiến nhanh hay chậm không có mốc thời gian nào nhất định.

Chưa giải thích được bằng lý, khoa học được thì tổ tiên phải tận dụng cái gì mình có, mình thấy, mình biết. Những hiện tượng con người phải tiếp xúc hằng ngày không biết cội nguồn căn nguyên, mù tịt không cắt nghỉa rành mạch được thì người xưa cũng phải tìm hiểu sâu sát vấn đề bằng cách nầy cách khác. Có mặt trời mặt trăng, ngày đêm, nam nữ, sống chết thì tất có thế giới hữu hình vô hình, có trời đất thì có thiên đàng địa ngục, có thần thánh tà ma ác quỷ. Những chuyện siêu nhiên vượt tầm hiểu biết thì thuộc về thế giới khác huyền bí, mà vị chỉ huy tối cao tối thượng là Trời, dưới có các Thần linh Tiên nữ…như cách tổ chức chính quyền kẻ cả tôn giáo sau nầy.

Chẳng hạn như cũng để răn đe con cháu, hay đúng hơn để hữu hiệu hóa phương cách giáo hóa con em, ta dựa vào Thần quyền nên có tục lệ tiển đưa ông Táo , những vị « dân biểu » về trời họp, dâng sớ tấu trình tổng kết tình hình mỗi gia đình cuối năm. Ðây có phải chăng cũng là tập tục manh nha các tờ báo cáo tổng kết hoạt động kết quả thành tích cuối năm hay rộng ra ngày nay đơn thỉnh nguyện, kêu oan, khiếu nại, làm reo biểu tình…Tư tưởng tổ tiên đã nghĩ đến guồng máy hành chánh, luật pháp, thật tiến bộ làm sao !

Cũng không chừng vốn biết tâm lý con người thường thích sống hơn chết vì không biết cái thế giới bên kia thế nào nên phân vân hoài nghi, sợ điều bất trắc xảy đến do quyền lực siêu nhiên, ông cha ta đã khéo hướng dẫn lèo lái con cháu theo hướng ý của mình theo cách « ở hiền gặp lành », « tích ác phùng ác,tích thiện phùng thiện ». Óc sáng tạo của tổ tiên kỳ thú biết bao !

Mùng ba Tết là ngày Tết nhà, Tết trâu, lẩm lúa, vườn tược, chuồng heo gà bò….Nói chung chung những nơi hay sinh vật liên quan trực tiếp với cuộc sống của gia đình. Thường những đòn bánh Tét được tét ra từng khoanh, bánh ít, sau khi cúng được đem cho heo gà ăn, tượng trưng cho sự xác nhận khen thưởng công trạng. Ðây cũng là một cách dạy ngồ ngộ thâm trầm vẫn mang tính cách hòa đồng nhân bản. Trên đời, là sinh vật dù là con người, sinh vật cao cấp nhất, vẫn phải nhờ đến người khác, không ai sống một mình được. Nước nào cũng đề cập đến việc nầy cho rằng người dân một nước như thể anh em, tôn giáo còn nhấn mạnh rõ hơn, chúng ta đều là con của Ðấng Tối cao. Tổ tiên ta chẳng những ý thức được điều đó mà còn biết diễn tả bằng phép xưng hô gọi nhau như người thân ruột thịt anh chị em chú bác cô dì,…Các bạn thấy không, di chúc để đời phải học và hành đó.

Chúng ta thường quên điều ấy nên có sự phân chia giai cấp giàu nghèo như trước kia giai cấp cùng đinh (les parias) ở Ấn độ chằng hạn chịu nhiều điều tủi nhục nhất. Họ phải sống trốn tránh như người cùi hủi, không được chường mặt ra ngoài, vì nếu người quyền quí giàu sang nào chẳng may đụng vào họ, về nhà phải tẩy uế và có khi còn cắt cả chỗ quần áo nào chạm phải. Cũng chính từ lòng ích kỷ tự cao tự đại quá độ đã làm nẩy mầm móng kỳ thị chủng tộc tôn giáo và chiến tranh tất nhiên có cơ phát triển và địa bàn hoạt động càng ngày càng bành trướng hơn.

Ông cha mình không nghĩ như thế đâu, ngay cả thú vật trong nhà, nói chung sinh vật cỏ cây đều được nhớ đến như để xẻ chia chung hưởng. Không có chuyện trên đội dưới đạp, « ăn cháo đá bát » của những kẻ không tự trọng vô liêm sĩ khi được « ngồi mát ăn bát vàng » rồi thì vong ơn phản phúc, trở mặt « lên chân » khinh người.

Hằng năm Tết đến, nhìn bao cây nhang sau khi đốt xong cuộn tròn trên phần cọng nhang còn lại, tàn rơi đầy trên lư nhang, khi còn sinh thời má tôi thường vui mừng kính cẩn bảo :’ Ông bà về rồi, nhang cong là ông bà chứng giám lòng thành con cháu đó’. Bao nhiêu tuổi đời Xuân đến, tôi vẫn được nghe những câu nói tương tự như vậy kèm thêm vài câu chuyện vui, hành động đáng nêu gương của ông bà, lâu lâu bà lại cười cười kể xen vào những tập tục cổ xưa thời mẹ tôi còn nhỏ, như chôn cái « rế » lót nồi trước cổng nhà để xua đuổi bọn « đầu trộm đuôi cắp », mà theo năm tháng dần trôi không còn ai giữ nữa.

Nhớ sao là nhớ không khí Tết quê hương, với bông vạn thọ tượng trưng cho sống lâu « trăm tuổi bạc đầu râu », cành mai rực vàng năm cánh đem đến may mắn cho gia đình. Ngày mồng một thì khỏi sợ bị rầy, ai cũng phải phép tắc lễ độ, mắt mày tươi vui ‘ vì buồn ngày đầu năm thì buồn cả năm luôn’. Những bao thơ đỏ lì xì làm rộn lòng các em trẻ nhỏ tung tăng trong quần áo giày dép mới, những câu chúc mừng năm mới vang vang từ trong nhà ra đến ngoài đường, đâu đâu cũng vui như hội.

Têt nguyên đán gồm bao yếu tố điều kiện thiên thời địa lợi muôn màu muôn vẻ hòa hợp thiên nhiên với cuộc sống trần gian. Ðây còn là cơ hội cho chúng ta nhìn lại quá khứ ôn cố tri tân, tự hào về nguồn gốc, óc tiến thủ dấn thân của tổ tiên, tìm lại bản ngã tự kiểm tự phê sống hòa đồng đoàn kết bình đẳng, bổ sung bồi dưỡng tiềm năng, sức khỏe, kiến thức để đừng đánh mất lấy chính mình.

Không có Tết nơi nào đẹp thân thiện và đầy ý nghĩa bằng Tết ta quê nhà vì tình người luôn luôn còn có dịp trổ hoa. !

Trần Thành Mỹ

Trần Thành Mỹ

Chiếc xe mang bảng Pháp chầm chậm ngừng trước cửa. Nhìn qua cửa kính ngăn ánh sáng và tầm nhìn bằng chiếc màn the xếp thành nhiều ‘plis’ dọc, tôi hy vọng là khách tìm d? dàng được nhà ở xứ Bĩ láng giềng tuy gần mà xa nầy. Chỉ cách thủ đô Bruxelles đ chừng 100km, vì nói tiếng Hòa lan, nên ai cũng tưởng chừng như vùng ‘khỉ ho cò gáy’, xa mú tí tè, dân còn b lạc... Kia rồi, dáng dấp của quê hương rõ nét, tim tôi lâng lâng, trí óc mường tượng dấu móc kỷ niệm, tay rung rung mở chốt cửa như quay ngược thời gian ký ức.
Mấy mươi năm qua nay mới có dịp trùng phùng trên đất khách nhờ các đấng lang quân, chưa bao giờ gặp gỡ, thế mà nhìn qua cứ tưởng đã có lần quen. Tay bắt mặt mừng, trống ngực đánh phèn la như hồi xưa đàng trai lần đầu xem mắt. Tóc ai cũng đã điểm sương, hoa râm nhiều ít, thế mà nụ cười tươi vẫn còn giữ vẹn thuở nào. Mình trước kia đã bệ vệ mập tròn, các chị bạn ít nhiều cũng quyết không thua phát tướng. Thời gian như lắng đọng, gặp nhau mt phút, dĩ vãng gợi bao năm. Nhưng vốn tha hương nên không ai nhắc chi đến chuyện cũ xa xưa cũng như chuyện gia đình rườm rà chưa cần thiết. Câu chuyện loanh quanh hiện tại, dòn tan bằng tiếng mẹ điểm đệm thêm bằng tiếng ngoại thật kỳ thú vui tai.

Ðây là ba c?u nhà giáo Pháp văn thế mà xả xú báp toàn mùi nước mắm nhỉ. Những tiếng lóng, câu chuyện trào lng dí dỏm, cười ra nước mắt sau ngày 30-04-75 được nêu ra như pháo nổ. Thói thường các pháp sư chỉ quen bắt ấn, niệm thần chú bằng tiếng Phạn tiếng Miên, hô phong hoán võ, phất trần trừ tà, đoán việc âm dương, vẽ bùa đuổi ma yểm quỉ, các Pháp sư nầy cũng dốc hết bao thành công lực , hồ lô bùa phép sử dụng lối chơi chữ, cách nói lái đa dụng, đc đáo tuyệt vời để bồi dưỡng phong phú hoá tiềm năng trở về nguồn. Có chị còn áp dụng lối nói lái có mt không hai nầy vào tiếng Pháp làm ông xả ngẩn ngơ.
Chẳng những được nghe được nói mà còn tìm lại được thú vui quen thuc truyền thống của dân mình. Người Việt ta ai cũng muốn ‘ sống có nhà...’, nhà thì có vườn. Rng thì trồng rau, cây ăn trái mận xoài, đu đủ, táo, chuối,...thêm bồn Bát tiên bạch mai chiếu thủy, mai vàng hay hàng chùm nụm, bông giấy đủ màu uốn tỉa thành hình rồng phượng... tùy theo tài khéo léo của chủ nhân. Hẹp thì biến thành vườn thu gọn, loại mini, bonsai, tạp lục, tả bín lù. Nhớ lại bài :
‘Con gà cục tác lá chanh,
Con lợn ủn ỉn mua hành cho tôi.
Con chó khóc đứng khóc ngồi,
Mẹ ơi đi chợ mua tôi đồng riềng’

mới thấy cách nấu nướng của ta cũng cầu kỳ, tinh luyện, gia vị nào món nấy đòi hỏi lắm công phu, kỷ thuật, mỹ thuật, sáng tạo, khéo tay. Do đó để có món ăn quen thuc hợp khẩu vị dân mình, đi ở đâu cũng cần có vườn rau quê hương.
‘ Thò tay bức mt ngọn ngò,
Thương em đứt rut giả đò ngó lơ’

_ ‘ Ngò rí đây à, sao mà thơm quá, khác hẳn ngò ở bên đây... hăng hắc thế nào ! ‘ chị bạn vừa reo vang vừa vuốt nhẹ lá ngò mảnh khảnh, thân cây khoe hoa trắng nhỏ, cành đơm trái như hạt tiêu xanh đậm.
Nhìn xuống chân sợ dẩm phải đám rau vấp cá mọc tàng lang bên bờ mương, thứ rau mà các vị hòa thượng thường kiêng, mùi tanh tanh, beo béo đặc biệt trn làm nham cua, thit heo luc thái chỉ, chua chua ngòn ngọt nhậu với bia hay rượu đế quên đời.

Bên liếp cải bẹ trắng, bẹ xanh, cải ngọt mượt mà đơm ngồng vươn cao khoe nụ, lú nhú khóm húng lủi lá tròn gờn gợn sóng, húng cây lá nhọn vững chải sum suê làm phát thèm bánh xèo chiên bằng chảo gang dòn béo, chấm nước mắm ớt chua cay đúng như câu ‘‘tay làm hàm nhai’’ hay bài thơ phổ nhạc ‘‘tôi đem quê hương tôi vào lòng’’ nhớ nhớ biết chừng nào !
‘ Gió đưa cây cải về trời,
Rau răm ở lại chịu lời đắng caỵ’

Rau răm mùi vị cay cay như quế không thể thiếu khi ăn ht vịt ln vịt giữa chấm muối tiêu chanh. Tần dầy lá thay đở rau om , ngò gai nơi xứ lạ biến nồi canh chua thơm phức, đậm mùi. Tía tô lá nham nhám hai mặt hai màu xanh tím, húng quế thơm nồng mấy ai quên bên tô phở béo bốc hơi.
Nhìn rau thôi đã nhớ món ăn liên hệ không phải chỉ bằng ký ức mà thường còn đánh mạnh vào ngủ quan, mắt nhìn màu sắc, hình thù, mũỉ ngửi hơi mùi, miệng nhai nếm thử tài đầu bếp, tay sò mó xem tình hình ấm lạnh, tai lắng nghe âm thanh phân loại món ăn.
Thật ra ‘Ăn để sống’ nhưng có lắm lúc
‘ Miếng ăn là miếng tồi tàn,
Mất ăn mt miếng ln gan lên đầu !’

Người ngoại quốc cũng nhận thấy vườn Việt ta hơi lạ, có thứ rau mà họ nghĩ hoa trái chỉ dùng làm kiểng để trang trí trong nhà. Những liếp rau dền tím đỏ cao ngồng nghềnh với hoa như chổi lông gà hay bông mồng gà chưng trong ngày Tết, cụm hẹ ngẩng đầu khoe những chiếc dù xanh li ti hoa trắng nhỏ gợi nhớ đến cun gỏi cuốn tròn dài chấm với tương ớt...phát thèm. Rau tần ô còn gọi là cải cúc rực vàng trong nắng sớm, mà theo ông bà ta ăn vào bổ cả tì, can, phế, thận, nấu canh sôi đập cái trứng bỏ vào, lòng đỏ còn nguyên như mặt trăng bao quanh hào quang mây trắng. Hàng thì là làm giảm mùi tanh của cá, chững chạc như lính hầu mặc áo có tưa ren mang lng vàng vinh qui. Giàn bầu rợp lá tròn to giương cao ngọn, tua tủa râu xoắn ốc bên hoa đực vàng rực rỡ, nặng trĩu quả vỏ xanh điểm sọc trắng như chiếc bình cổ thon treo lủng lẳng trong tranh. Thật sự món ăn ta món nào ướp gia vị riêng của món ấy, thịt cần hành, gà gừng, bò tỏi, chó riềng... Rau quả là hương thơm thoang thoảng của đất trời mà cũng là nước hoa thuần tinh quyện mùi da thịt, chất xúc tác hạnh thông huyết quản, điều hòa nhịp thở, kích thích mạch tim. Mấy giờ bên nhau trôi nhanh như chớp. Ðã đến lúc chia tay hẹn ngày tái ng để có dịp học hỏi đổi trao kinh nghiệm, thông báo tình hình duy trì phát triển vườn nhà hầu luôn nhớ trở về nguồn.

Hình ảnh quê hương ẩn tàng cô đọng trong lá rau đầy mùi vị như sắc thái của cuc đời. Không khác chi chiếc đủa thần, vòng quạt phép mầu, rau phong phú hóa màu sắc, tạo hương thêm vị, tô đậm tình người, nhắc gợi tập tục, ci nguồn dân tc. Nhìn vườn rau mà nhớ thương quê hương sâu sắc, gặp lại bạn bè nhớ bọc trứng nở trăm con !

Trần Thành Mỹ

Trần Thành Mỹ

Hàng tuần, nhìn xấp giấy quảng cáo đủ màu nhét nghẹt thùng thơ ngoài cổng, cảm thấy thương trẻ em các nước khó nghèo ngày ngày phải bươn chải bươi lượm trong bãi rác ngút ngàn. Ngược lại ở đây, bây giờ tất cả như dư thừa, hỗn đn, phí hoang.
Thật vậy, ngày nay, bước ra đường, đâu đâu bạn cũng bị thu hút, bao quanh bởi những tám bảng nhỏ lớn, đủ tầm cỡ, màu sắc, hình vẽ, ánh sáng đập vào mắt gây chú ý. Bạn không muốn nhìn cũng thấy, không muốn đọc cũng không thể làm lơ. Dần dần như quen thuc, gần gũi, nhập thể ăn sâu vào tiềm thức bạn lúc nào không ngờ được. Về đêm, những ngọn đèn đủ màu sặc sỡ, chói chang, chớp tắt, dạ quang chỉ cần lướt qua bạn có thể đoán ngay đề tài, ni dung, vị trí.
Quảng cáo như gắn chặt vào cuc sống người dân, nhất là ở thành thị. Thật ra chẳng có mt ai dửng dưng nổi với tiến b nầy. Lúc đầu chiếm địa vị lặt vặt nhỏ nhoi ở trang cuối cùng tờ báo, co giãn theo thời, rồi dần dần biến thể, phát huy, lan rng sang địa hạt truyền thanh, truyền hình.
Ðây là cách giới thiệu, mời gọi, rao hàng, thông tin, chỉ điểm, mt tên thám thính đi đầu, tiên phong, tiền đạo, thông tín viên truyền tin nhanh chóng. Nghề này, hợp thời đúng mốt, còn đắt giá hơn cả bao nghề nhẹ nhàng thanh lịch hốt bạc khác như làm mẫu, minh tinh lolita.
Thử quan sát chung quanh mt tí, bạn sẽ thấy ngay chính mình cũng không thoát khỏi vòng phong tỏa muôn màu muôn sắc đó, từ đầu đến chân, sợi tóc móng tay, sự hiện hữu bàng bạc, mật thiết, trực tiếp với mọi hoạt đng, đặc biệt là ‘hồ bao’ túi tiền chúng ta. Cũng chính nhờ thế, khung nhìn của bạn mở tầm phóng cao xa hơn, nhiều đề tài mới đầy triển vọng sôi đng nới rng vòng đai bè bạn thành ‘club’ thành ‘băng’.
Thoạt nhìn, tưởng chừng như ảnh hưởng quảng cáo hời hợt, không có chiều sâu. Nghĩ lại, chỉ cần căn cứ vào vài sự kiện thông thường mới nhận chân không có phạm vi, ngành nghề nào mà không thông qua ‘b tham mưu’, trung tâm chỉ huy nầy. Sức mạnh như phong ba, lớn thuyền lớn sóng, biển to sóng cả. Cũng có thể ví như giòng nước ngầm thẩm thấu vào sáng kiến con người.
Sử dụng được đủ cả các giác quan thật khó có ai thoát khỏi vòng tay tâm lý nầy dễ dàng. Thúc bách tính tò mò, kích thích óc tưởng tượng, triển khai phát huy tiềm năng, gây suy tính, tập phê phán, tạo cơ hi hành đng thi thố sức tài. Không khác chi gia vị cuc đời, lối xây mng trên ‘plan’ giấy, kiểu chọn âm thầm cho mỗi cá nhân mt hướng đi riêng, vòng quạt rng đề tài, vườn hoa khoe sắc thắm mà người hái mua phải biết chọn đúng sở thích khả năng mình.
Theo thời gian, quảng cáo không ngừng thay đổi nhất là nhờ sự phối hợp chặt chẽ với văn hóa, khoa học, kỹ thuật. Ðây cũng là thước đo trình đ văn minh căn cứ trên sáng kiến phát minh, cuc đánh giá cán cân kinh tế, mức sống nhu cầu phồn vinh mỗi nước. Chỉ có nước nghèo mới còn tìm thấy trẻ em bươi nhặt rác, lượm giấy kiếm tiền đ nhật mưu sinh. Chỉ cần nhìn nước nào mà vở tập học sinh còn bao bìa bằng giấy báo, đất nước nầy chưa thoát khỏi đói khổ khốn cùng.
Rồi đâu có phát triển là có cạnh tranh, có tranh giành là có đối thủ. Cường đ cũng tăng cùng mực đ tiến lùi, sang hèn, khôn dại. Không từ bỏ phương cách, sáng kiến, kỹ thuật, mánh lới nào ngay cả tráo trở, gian dối quỉ quyệt nếu cần, sự cạnh tranh sống còn, ráo riết không nương tay nầy lắm lúc biến thành chiến tranh tiến b.
Ngày xưa, người Việt ta lấy khiêm nhượng làm đầu, Tàu ‘xính xái’, nay, mục đích là làm thế nào cho số thu đầy ‘kết’ mà thôi. Không còn lối
‘Biết thì thưa thốt, không biết thì dựa ct mà nghe’,
mà phải
‘Dare to be great’ (Dám trở thành vĩ đại),
bằng không
‘ Người ta lớn bởi vì ta quì xuống’ vậy.
Nói đi rồi cũng phải nói lại, không có quảng cáo thì kinh tế cũng khó phồn vinh. Mt ví dụ nhỏ minh chứng, đài truyền hình to nhất thế giới của Mỹ CNN hiện nay cũng không ngừng quảng cáo liên tục, vì thật sự có quảng cáo mới có người chi sponsor.
Vả lại, quảng cáo là lối chào hàng , tất nhiên chỉ hé mở cho khách phần nào cần phơi bày, tốt khoe xấu che. Thật khó lòng mà nhắm mắt tin, phân biệt giả chân. Có tiếp cận, đụng chạm, thực hành rồi mới rõ trắng đen. Lắm lúc thấy vậy mà không ph?i vậy, hoặc như J.J.Rousseau nói ’’Hãy làm điều gì tôi nói mà đừng làm điều gì tôi làm’’. Vẫn biết ‘tốt g? hơn tốt nước sơn’ nhưng làm thể nào để phân biệt g? tốt? Tất cả mặt hàng đều được khoa học k? thuật tô son điểm phấn, nghiên cứu hóa trang kỹ lưỡng, bọc gói mỹ thuật, tốt xấu không ranh giới, d? dàng đánh lận con đen như ‘mà’ cặp mắt bình thường. Thử lướt qua vài quảng cáo, bạn học được nhiều điều mới lạ. Bạn thâu thập ngay từ cơ bản đến cao điểm, ngay cách sử dụng từ cũng đòi hỏi lắm công phu. Quán ăn chẳng hạn, bạn biết được nhiều món nổi tiếng từng vùng, chưa nếm qua, có tên tuổi, lắm lúc làm cho bạn cảm thấy nhớ món quen thuc đến cồn rut cào gan.
Nhìn các cô gái xinh đẹp, bạn tưởng như thoang thoảng mùi son phấn nước hoa thơm phức trên da thịt của các thiếu nữ đang xuân. Muốn đẹp có thẩm mỹ, đừng lo bệnh đã có bác sĩ Ðông, Tây, dân tc gia truyền. Ăn khó nhai, nha sĩ với máy móc tối tân sửa chữa răng thật, trồng răng giả như khuôn. Chuyện đâu còn đó, ‘lo chi con bò trắng răng’, phí công, mọi việc đã có quảng cáo chỉ điểm.
Ngày nay, ngay cả tr? con cũng là đối tượng quan trọng. Ðồ chơi bây giờ phải kể là thuc hàng kỹ nghệ có tầm vóc lớn, theo khuynh hướng thời đại, có tính cách giáo dục, hợp lứa tuổi... Và ngay chính b môn quảng cáo nầy cũng phải theo luật tiến hóa biến chuyển không ngừng, lắm lúc mất đà đi sai lệch mục tiêu lạc hướng. Ðối với giới trẻ chẳng hạn, tâm hồn trí óc như trang giấy trinh nguyên, cun băng còn mới, nên d? thu thập mọi mới lạ, đổi thay. Thường theo xu hướng nhất thời, nhiệt tình dễ chấp nhận mà cũng không ngại vứt đi. ‘Gần mực thì đen gần đèn thì sáng’ cũng có thể áp dụng trong trường hợp nầy.
Với ngôn từ hình ảnh được phóng đại tối đa, ’hào quang’ chói lọi của ngành ’rêu rao’ phô trương bày vẽ nầy, người ta bị lòa mắt d? rơi vào cạm bẫy êm đềm tự nguyện lúc nào không hay, khó có lối thóat ra mà không bị ‘trầy vi tróc vẩy’. Càng ngày, có thể ví như chiếc áo lâu năm quen thuc, vứt tiếc, gặp hoài lờn mặt, vắng thì nhớ, bỏ vương thương ti.

Nghĩ cho cùng, quảng cáo muôn màu muôn mặt, gợi hình gợi cảm, lôi cuốn, mời gọi quyến rũ như người phụ nữ ‘mỗi người mỗi v? mười phân vẹn mười’, như người mẫu, minh tinh được điểm tô săm soi chăm chút do sự phối hợp của bao ngành vệ tinh liên hệ trước khi ‘trình làng’ ra mắt. Tung ra thị trường, qua tay bao nhiêu khách đủ giới, rồi thì cái được cắt lng kỷ niệm đến đầu bạc răng long, cái rách bươm nhầu nát, bị vứt bỏ không tiếc thương bay lang thang theo cơn gió trên đường phố, trong sọt rác, hoặc trôi giạt qua sông vào biển, hay phất phơ nuối tiếc bám chắc vào cây cành khoe sắc màu lần cuối!
Nhu thân ph?n con ngủi, có sinh t?t có t?, như việc rủi may là chuyện tất nhiên. Hãy chấp nhận cuc sống được trao, tự tạo cho mình niềm tự hào đã là ‘tinh hoa’ của đất trời, an tâm dung bước.

Trần Thành Mỹ

Trần Thành Mỹ

Cùng gợi lại cho nhau nghe những trò chơi thuở trước lúc còn ngồi trên băng ghế trường Nữ Tiểu học quê nhà. Thùng !Thùng !Thùng ! Tiếng trống vừa điểm vang, được lệnh thầy cô, như đàn vỡ tổ bay ra khỏi lớp, những lúc nghỉ nầy quả là một lối mở nút chai, giải tỏa sinh lực bị dồn ép trong giờ học vừa quạVới óc tưởng tượng phong phú, qua kinh nghiệm của thế hệ trước, bao trò chơi được bày ra nhiều cách, dụng cụ khác nhau, cá nhân tập thể và nhất là tùy theo thời tiết, trong hành lang trước lớp hoặc ngoài sân. Nước ta vốn nông nghiệp, tất nhiên trò chơi nhầm thích ứng với tập tục thói quen, vì từ công tác đồng áng chăn nuôi đến nội trợ, phụ nữ Việt luôn đều góp phần không nhỏ nên việc giải trí cho phái nữ cũng được phân định quan tâm. Trò chơi nào cũng có quy luật riêng và thường khởi đầu bằng cuộc thi xếp hạng. Khán giả không được « xía » vào, cổ vũ phê bình.
Trước hết, trò chơi thuần túy nữ sinh, luôn luôn ngồi « chồm hỗm » nầy là đánh búng tương đương lối chơi bắn đạn bắn kè của nam sinh thay vì hòn bi viên đạn cục kè, dùng toàn hột me khô. Ðây cũng là lối tập bắn, luyện nhắm chính xác, khéo tay. Có hai lối chơi « búng chỉ », hột me đầu tiên do đối thủ chỉ định, và « búng gạch », dùng ngón tay gạch giữa từng cặp hai hột me cấm không được chạm vào hột nào hết.
Cuộc thi mở màn là mỗi « lực sĩ » để tất cả hột me vào lòng bàn tay, vừa « chưởng lực » vừa hất lên vừa lật úp bàn tay cho tất cả hột me rơi trên mu bàn tay, rồi lại hất lên cho hạt rơi trở lại vào lòng bàn tay. Nếu không hột nào rơi ra ngoài xuống đất gọi là ‘trụm’, việc xếp hạng trước sau là do số hạt rơi ra nhiều ít.
Cách búng thường phải dùng hai ngón tay cái và trỏ chụm vào nhau, ngón cái búng ngang, ngó trỏ búng dọc. Khi búng, cổ tay bắt buộc phải sát đất, nếu di chuyển gọi là ‘búng hất’ bị phạt, nhường phiên cho người khác.
Thật không dễ đâu vì luôn luôn phải ngồi chồm hỗm, dạng chân, xoay qua trở lại, nhắm thật trúng đích, phát pháo đúng mục tiêu mới thắng.Trò chơi nầy thường chơi trong hành lang hơn ngoài sân và có thể chỉ có hai hoặc nhiều người. Thú vị nhất là cuối năm, bạn bè hùn nhau hột me nhờ mẹ nấu chè hột me với nếp nước dừa thơm béo ngọt làm sao !
Có dịp nhìn vào cập của nữ sinh dầy cộm, bạn khám phá không phải chỉ có sách vở bên trong mà còn có cả kho tàng giải trí nào giây, banh, hột, đũa, gia tài đầu tiên của tuổi học trò. Môn tiếp đây sử dụng cả toàn thân lúc ngồi khi đứng, đánh đũa hay đánh tên với mười chiếc đũa tre và một trái banh. Thi xếp hạng là quay dưới đất ba chiếc đũa thành hình tam giác đủ to để có thể đặt đầu chiếc đũa vào trong. Ðặc điểm là trước khi thực hành mỗi giai đoạn bắt buộc phải « chuyền » tức là tung banh lên cao rồi dùng hai tay xoay vòng bó đũa, tùy theo giao ước ban đầu, một hay nhiều vòng, cuối cùng tay nầy nắm bó đũa tay kia hứng bắt trái banh. Bước nào cũng do sự kết hợp giữa tung hứng banh và xoay vòng bó tên một cách nhịp nhàng chính xác.
Phần mở màn khởi đầu tuần tự lưa từng chiếc một, rồi hai cho đến mười. Kế đó là ‘nụm’, một tay nắm giữa bó đũa, tay kia chạm luân phiên vào hai đầu bao nhiêu lần theo qui định. Rồi đến ‘nẻ’, dùng một đầu bó đũa đập xuống đất, rồi quay sang đầu kia gây tiếng vang.
Trò chơi nầy đòi hỏi mắt phải tinh để theo dõi banh, ước lượng cao thấp, độ lệch. Còn phải tùy theo hướng gió đất ẩm hay khô để tung banh theo ý. Tay không được ướt ảnh hưởng đến banh tên.Cử động nhịp nhàng, dễ dàng, dẻo dai xoay trở, linh động đứng lên ngồi xuống, chăm chú không phút lãng xao. Ðây cũng thể hiện được nét chính các động tác đồng áng như bó mạ, đập lúa, sàng sải gạo, cấy trồng,…truyền thống của dân mình.
« Nhảy giây » là trò chơi ngoài trời mà hầu hết nữ sinh thích dự. Có lẽ đây là trò chơi phổ biến nhất, nước nào cũng biết tuy căn bản vẫn giống nhau nhưng kỹ thuật nhảy thật thiên biến vạn hóa, lối luyện toàn thân càng ngày càng đòi hỏi nhiều sức lực hơn.
Dụng cụ căn bản chỉ cần một sợi giây sử dụng cho cá nhân hay phe nhóm tập thể, bằng nhiều thế xuôi, ngược, tréo trước sau. Hai tay nắm hai đầu giây, quay giây qua đầu, nhảy lên cho giây luồn dưới chân, nếu đạp lên dây là thua. Khởi sự quay vòng trước mặt là xuôi, sau lưng là ngược. Hai tay tréo lại gấp dây thành vòng nhảy qua cũng đòi hỏi lắm công phu. Vận tốc cũng đáng kể, càng nhanh càng nhiều vòng nhiều điểm. Có thể dùng một sợi dây cho nhiều người tham dự, chia phe tiếp sức, tinh thần đồng đội được nâng caọDây do hai người phe khác quay. Cơ bản như trên và tùy thuộc vào người tham dự đồng ý hay sửa đổi tùy thích.
Nhảy giây đúng là môn chơi biến chuyển nhất, muôn phương nghìn cách thay dạng đổi hình. Có dịp nhìn các cuộc biểu diễn hay thi đua quốc tế, nhảy dây quả thật không còn là một môn thể thao giải trí thông thường mà xứng danh là một nghệ thuật, kỷ thuật toàn diện, một thế võ tuyệt luân.
« Mình ơi tôi gọi là nhà,
Nhà ơi tôi gọi mình là nhà tôi. »
Chữ « nhà tôi » được dân ta thường thường dùng trong việc vợ chồng lịch sự gọi nhau lúc giao tiếp với khách, nhập thể chủ với nhà đủ chứng tỏ hoài bão của người Việt « sống có nhà, chết có mồ ». Do đó cũng ảnh hưởng đến việc giáo dục con em.Các bạn đừng tưởng xứ mình nghèo chỉ có nhà tranh vách đất, trò chơi « đánh nhà » thể hiện rõ nhất nét cao sang. Từ mới học lớp a b c khoanh đã tập tành học đòi xem đất cất nhà tối tân đủ loại.
Trước hết, vẽ hình nhà xuống đất theo mẫu sơ đồ kiến trúc đã được chuẩn y : nhà trệt với ba ô, nhà lầu bảy ô, nhà nóc bằng nhiều tầng cao, building tám ô, nhà nóc chùa vẽ hình xoắn ốc, nhiều ô tùy hứng.
Cách chơi mỗi người đều có một ‘đồng mạng’ bằng gạch hoặc đồng tiền để ném vào ô qui định. Nhảy một chân gọi là ‘cò ’, đặt một lượt hai chân vào hai ô qui định là ‘chập’, ‘hất’ là vừa cò vừa dùng bàn chân tạt ngang đồng mạng sang ô khác, ‘xủi’ là đẩy thẳng lên ô trên. Cán mức là ra, thay phiên người khác. Khi nào thực hiện đúng các bước đi, sẽ được cất lần lượt một đến nhiều nhà, trái lại nếu không cẩn thận đề phòng đi sai nước, nhà bị cháy tiêu.
Ðây là lối luyện thăng bằng, trầm tĩnh, bền chí hữu hiệu nhất dù không đòi hỏi nhiều sức hay căng thẳng như nhảy giây. Các bạn gái quen chơi thì tất biết, trò chơi nào cũng lắm công phu. Ngay cả « con cò bay lả bay la », khi đậu trên một chân thì vững chứ chỉ có cò què mới ‘cò rò’ một chân thôi.
Khi cò, một chân làm trục, chân kia gập lại, có mỏi nhờ tay vịn dùm cũng chẳng dám vịn dùm. Hai cánh tay không dùng làm cánh quạt, chỉ làm « gạt đờ co » hỗ trợ thân mình thoát hẳn sức hút của địa cầu trong chốc lát tung lên giáng xuống. Phải dùng cả nội lực thâm hậu dồn xuống bàn chân làm chuẩn, giữ trọng tâm cho vững không khéo ngả nghiêng luýnh quýnh chân co chạm đất, uổng toi công. Thất bại của mình còn có thể là đòn bẩy gây thắng cuộc cho đối phương.
Tuy nhiên đề cập đến học trò là liên tưởng ngay đến hoa phượng, miền Nam xưa kia còn gọi là cây điệp. Hoa phượng đẹp đỏ như xác pháo, chỉ nở vào mùa hè báo hiệu múa thi, nghỉ hè cuối năm học. Còn đối với nữ sinh thật có nhiều công dụng tạo trò chơi.
Tai hoa dáng dấp chiếc thuyền con dược vò nhẹ thành bong bóng nhỏ, rình bạn nào không để ý đập bóng lên trán, nổ tét gây tiếng vang. Bạn giật mình, hết hồn la hoảng, thủ phạm thích thú cười rũ rượi. Rồi một màn rượt nhau, la chí chóe đùa nhau đập bóng phượng ‘trả thù’ vui nhộn hả hê !
Cánh hoa ăn dòn dòn chua chua ngòn ngọt, khá mỏng manh trùm lên một bàn tay khoanh tròn hổng trên kín dưới như chiếc trống chầu nhằm kề tai bạn, tay kia đập nổ bốp. Cánh hoa vỡ tung như xác pháo vu qui. Không nổ bể là pháo lép, ắt là bị « chọc quê » trở lại.
Nhụy hoa hình nốt nhạc, cọng đỏ nhụy vàng. Trò chơi ‘đá gà’ phỏ biến nhất vào mùa hoa phượng nở rộ, dùng hai nhụy hoa tượng trưng hai con gà, khều móc nhau, bên nào đứt đầu thua cuộc. Thấy thế mà không dễ đâu, đối thủ phải biết chọn cách ngồi thích hợp, ngồi bệt hay hồm chỗm, ước lượng tình trạng gà địch, lập thế lừa giật, chọn nhụy hoa tươi như cựa bén của gà nòi. Rồi như trong mọi chiến cuộc, xáp lá cà, mất mát không thể tránh, thắng bại định ngôi phân thứ nhất thời thôi. Trong phút giây nháy mắt, mọi bất ngờ xảy ra thật bất lường đoán trước phòng ngừa !
Tóm lại đây là những trò chơi mà nữ sinh ngày xưa thường bày ra chơi nhất. Không thuộc môn học thể thao bắt buộc mà đúng là phương cách dọ dẫm, hướng dẫn, phát huy khả năng tiềm lực cá tính có khuynh hướng giáo dục theo truyền thống nước nhà. Ðó cũng là lối giải tỏa, xả hơi thỏa mãn tính hiếu động của tuổi trẻ, xả « xu báp » sau giờ học căng thẳng « bất ly cục kịch », ít nhúc nhích, kỷ luật khắt khe của nền giáo dục Việt nam nhất là thời Pháp thuộc. Nhưng rồi, sĩ số càng gia tăng, giờ học tùy hoàn cảnh đất nước bị rút ngắn, trường sở không còn sân chơi thích hợp, trò chơi biến dạng dần dần.
Tất nhiên môn chơi môn nào vẫn cần phải thích nghi với hoàn cảnh hiện tại của xã hội, chuyển tiếp, hội nhập vào trào lưu tiến hóa văn minh. Và trò chơi dù « vang bóng một thời » vẫn là kích thích tố khai nguyên, phát huy mầm hoạt động, năng lực tiềm tàng, khơi nguồn tài năng, phản ảnh khía cạnh bản tính tâm tư của từng thế hệ, kỷ niệm gây mơ xây mộng đẹp nhất của tuổi học trò vô tư trong trắng hồn nhiên.

Trần Thành Mỹ

Trần Thành Mỹ

Trước kia dân tỉnh đi học Trung học ở Sài gòn xa nhà nên phải ở nội trú hay trọ học nhà tư nhân, thân quen nào đó. Cuộc di chuyển cũng không dễ dàng gì vì việc giao thông bấy giờ còn hạn chế thô sơ. Quê tôi tựa như hòn đảo nên việc luân lưu với các vùng phụ cận đều phải qua phà hoặc bằng ghe thuyền tàu.

Nhớ mỗi lần đi về, đường dài chỉ 58km, thế mà phải mất cả 4 giờ, có khi còn hơn như trễ chuyến đò, trời mưa gió thình lình. Nhìn các con nhỏ 12-13 tuổi leo lên xuống xe đò còn cần người đở, với rương trấp gỗ nặng nề mà người lơ nặng nhọc kéo lên để trên mui xe, cha mẹ vừa phụ nâng, dặn dò đủ điều vừa lo cụ bị thức ăn đi đường cho con.

Cảnh tượng chia tay sao mà bịn rịn! Xe bắt đầu chuyển bánh, hình ảnh người thân từ từ mất khỏi tầm nhìn, đứa trẻ vẫn cố ngoáy cổ lại bám víu một phần nhỏ nào dáng dấp để lại sau lưng cho đến khi ’Cùng ngoảnh lại mà cùng chẳng thấy’’, bấy giờ cảm giác bơ vơ chợt đến, nhìn quanh đâu cũng thấy vài gương mặt buồn xo, rơm rớm nước mắt. Ít khi bọn trẻ chúng tôi có diễm phúc được thân nhân đi theo. Chúng tôi thường hẹn nhau cùng đi một lượt theo các anh chị học lớp trên đã quen đường đi nước bước, nhóm nào về nhà trọ chung nhóm nấy, giúp đở kiểm soát hành lý cho nhau.

Xe đò lục tỉnh, trong những ngày nghỉ lễ, tựu trường, nghỉ hè đầy hành khách, mà thật ra xe có đầy mới chịu khởi hành. Trên đường còn dừng lại nhiều lần để rước bạn hàng quen thuộc hoặc ở các trạm kiểm soát, đóng thuế. Hành lý xách tay thường được ôm vào lòng hoặc để dưới chân, còn dưới ghế ngồi thường là đầy gà vịt được ai ‘’xí’’chỗ trước rồi, lâu lâu bực bội nó mổ vào chân làm hành khách ‘chịu trận’ không rút chân lên được, la ới ới. Các bác tài lâu lâu cũng nổi hứng chạy thi đua khi nghe tiếng kèn xe khác xin vượt, giới trẻ háo thắng thích chí cổ vũ không cho qua, rồ ga chạy nhanh làm các ông bà lớn tuổi la lối om sòm, các cô gái im hơi lặng tiếng ghì chặt thành tay ghế. Thỉnh thoảng, tùy khúc đường tốt xấu, xe chạy chậm vì phải vượt ‘ổ gà’ lắm lúc làm ruột gan như’lộn tùng phèo’.

‘Két…két két…’ tiếng xe thắng gấp rít lên lẫn với tiếng càu nhàu, chuởi thề của bác tài hậm hực vì con trâu thình lình bất kỳ xuất ý nhảy dựng băng qua lộ. Tiếng chú lơ vang vang ‘tốp, tốp’ vừa huýt còi miệng, vừa mở cửa nhoài lủng lẳng ra ngoài vừa đập đập vào hông xe để đổ khách xuống hay rước thêm khách mới.

Trong khung cảnh tình huống ồn ào như vậy, mà vẫn có người quá mệt mõi ngủ gà ngủ gâ.t. Sợ nhất là các ông sồn sồn, các chú Ba, vừa to con vừa lấn chỗ. Ngủ mê đâu biết gì, ngả nghiêng sang người bên ca.nh.Các cô gái càng tránh né thì cái khối thịt mỡ đó như bị nam châm càng lấn áp ngả sập vào cổ, vai không làm sao đở nổi. Càng đẩy ra càng nặng chình chịt, vả lại gần quá cũng không đẩy được thành ra cứ phải gồng mình đẩy đở cho đừng chạm vào yếu điểm thôi. Có cô quá bực dọc hất xô mạnh ra làm người ngủ gật tỉnh dậy, xin lỗi rối rít, rồi chứng nào tật nấy, lại nhào vào. Mấy bà ‘đi bán lợn xề’, bán hàng xáo, vui tính lanh miệng, ngứa mắt ngứa mồm chẳng chịu tha đập mành mạnh vào vai tên ngủ gục la to:’’Dậy đi, nam nữ thụ thụ bất thân ‘’mà. Ngã vào… đè người ta, không khéo… có bầu là bắt đền phải cưới đó. A lê hấp, tỉnh lẹ đi cha nội’’.

- Ê, ê ‘nè’ chú lơ ơi. Tới bờ lộ lớn ‘lằng’ kia cà, ‘mần’ ơn ngừng cho ngộ xuống xe nhe.
- Bộ chú ba muốn ‘lái’ hả ?
- ‘Pậy’ nà! ‘Lâu’có, ngộ ‘lâu’ có muốn ‘lái’, gần tới nhà ngộ ‘lồi’ mà.

Cuộc đối thoại giữa hai người làm hành khách phì cười, mạnh ai hiểu sao tùy thích, người nghĩ chữ ‘lái’ đúng nghĩa, người khác nhớ đến chuyện phiếm tiếu lâm nghe kể:.
“Trên một chuyến xe đò đang chạy phom phom, thình lình bác tài nghe la to:
- Bác tài ơi, ngừng lại dùm li cho ngộ ‘lái’ một chút.
- Không được đâu chú ba ơi, gần tới bến rồi, ngừng đây bị phạt đó.

Mười lăm phút sau, xe đến bến dừng lại, hành khách xuống xe. Bác tài ân cần đến bên chú Ba hỏi thăm thì nghe chú tiu nghỉu trả lời: - Ngộ ‘lái’ lồị”
Người Tàu thường đọc mẫu tự R, Ð trại ra thành L như ở nhiều vùng nước ta đọc R thành D, TR thành CH vâ.y.

Bằng chứng rõ rệt nhất là ngày xưa các cụ ta đã chẳng, phỏng theo cách phát âm của người Trung Hoa (Paris là Bá Lị), đọc Paris thành Ba Lê, Rousseau thành Lư Thoa, Montesquieu ra Mạnh đức tư Cưu, trong khi đó tiếng Việt ta phiên âm tiếng ngoại nào cũng khá chính xác và dễ dàng.

Ngoài ra, chẳng hạn mẫu tự B bê bò và P phở, bê trên B ,bê dưới P, chúng ta có ‘bà ba bả bán bánh bò bông…’ chứ không có viết ‘Pí Po pụng pự” nhưng cần đọc thì không khó khăn gì như chữ ‘poupée’, ‘bon papa’. Nhận thấy ưu điểm đa năng của tiếng mẹ, càng ngày việc phiên âm phiên dịch càng chính xác hơn trong văn hóa ngôn ngữ và ngay cả trong khoa học kỷ thuâ.t.

Quê tôi bao quanh bởi biển sông, nên muốn lên Saigon phải qua bắc Mỹ Lợi, sông Bao ngược, sang Mỹ tho Tiền Giang dùng phà Chợ Gạo lúc bấy giờ còn sử dụng móc gỗ kéo dây cáp bằng tay. Lúc đầu cũng có phà, rồi lắm khi phà hư, sửa chữa trong thời gian khá lâu. Do đó phải dùng thuyền ghe thay thế. Giao thông càng bị trì trệ, di chuyển khó khăn hơn. Xuống xe là phải mang theo cả hành lý theo, tìm người vác phụ xuống ghe nhỏ để sang bờ bên kia. Phải nhanh chân lẹ mắt theo nhau sát gót kẻo trễ hụt chuyến đò.

Chiếc ghe tròng trành mỗi lần khách xuống, chủ ghe phân phối chỗ ngồi hai bên trên miếng ván gỗ để thuyền có thăng bằng. Thuyền vừa đủ người vội tách bến. Tiếng mái chèo khua lách tách, sóng vỗ bì bõm bên mạn ghe như tiếng nhạc buồn tiển đưa, gió vờn nước xôn xao nhảy vọt, chân trời xa xa, gần đến bến mới thở phào nhẹ nhõm nhìn thấy dáng vóc đất liền. Nắng lung linh phản chiếu mặt nước lăn tăn tạo thành những bức tranh sơn thủy đủ hình màu tùy óc tưởng tượng của khách đi ghe. Bầu trời trong xanh cũng không phớt hồng thêm đôi má điểm son môi, gieo ánh mắt mộng mơ huyền ảo. Thời gian như lắng đọng, ai ai dường như cũng đăm chiêu thủ thế phòng thân. Tay vịn chặt bờ thuyền, tay ôm chặt giỏ xách cần thiết, chiếc thuyền con lướt nhanh nhịp nhàng tùy công sức của bác lái đò, xuôi theo dòng nước, tránh xoáy hiểm nguy tìm cách cập đúng bến bờ. Ngay các cậu trai nhỏ thường ngày lí lắc cùng đành thúc thủ ngồi im. Bây giờ nhớ lại tôi còn có cái cảm giác rờn rợn lành lạnh, do đó thầm phục những nhà mạo hiểm vượt đại dương biết dường nào.

Thật ra ngày xưa, các cô gái cậu trai ở đồng quê hoặc ven sông rạch biển mới có thể biết bơi, chứ còn các cô ở chợ, hồi còn nhỏ chỉ thích chạy nhông nhông tắm mưa, bập bõm lặn hụp trong ao nhà, ‘lội chó’ chút đỉnh thôi, do đó qua sông làm sao không ngán sợ lo âu. Vả lại sông Bao ngược quê tôi gồm hai dòng nước biển sông to rộng, nhiều xoáy nước hiểm nguy có thể hút chìm cả ghe tàu, vì vậy nếu ghe chìm mà không biết bơi thì lặn 3 ngày trồi lên thành ‘’thằng chổng’’. Nhớ lại câu nói mà dân ta hay kể theo chuyện người Ấn độ, hằng năm, thường tắm một lần ở Hằng hà để tẩy uế trừ tà tội lỗi ‘Có tội lội xuống sông, chổng mông hết tội’, mỉm cười tự trấn an.

Ghe cặp bến. Lại một phen hối hả mang rương trấp lên để kịp tiếp tục lên xe trực chỉ Saigon hoa lệ. Bến xe đò lục tỉnh lúc nào cũng tấp nập người xe, hỗn độn, chụp giựt, giành mối hành khách. Lại một phen tìm xích lô, kèo nài trả giá, tùy lúc, hai ba đứa ngồi chồng chất lên nhau chung xe về nhà trọ.
Lên xe xuống đò, bao kỷ niệm khó quên.Sau đó, phà thay thế ghe thuyền. Rồi mọi chuyện trên đời cũng na ná giống nhau, gặp gỡ chia tay, ngược chiều cùng chuyến, buồn vui, hẹn hò chờ đợi…
Con đi học xa cha mẹ ở tỉnh cũng ít có dịp đi thăm, ngay các con nhà khá giả, cô nương cậu ấm cũng thế. Tự lập tự lo bắt đầu từ khi rời quê. Vì thế thật thích thú được người nhà viếng thăm một lần nào đó.Me. luôn cụ bị vài thức ăn con ưa, quà biếu cho chủ nhà trọ thường là bà con họ hàng quen biết. Má của chị nầy lên, ba của chị kia đến đều được bạn bè mừng rỡ tiếp đón như quen thân từ lâu. Một buổi tiệc nho nhỏ vui vẻ thắt chặt tình đồng hương xa quê.

Chỗ trọ không có đầy đủ tiện nghi nhưng ấm cúng. Chúng tôi cùng nằm chung trên bộ ván, ngủ riêng trên ghế bố hoặc trực tiếp trên sàn gỗ gác trọ, mỗi người chiếc chiếu, cái mùng, gối mền, nằm san sát nhau như cá mòi, thế mà không bao giờ có cải cọ dành chỗ than phiền. Thời kỳ nầy thật đong đầy kỷ niệm vì tuổi chớm lớn vừa hớp sinh khí tự do. Ngoài việc học, thường chùm nhum đấu láo, tán gẫu, bàn chuyện tào lao cộng thêm ăn hàng ăn quà vặt, các cô cũng theo gương người trước tập tành không bỏ sót món nào. Các bạn đừng tưởng là tật hư thói xấu phải chửa phải chừa, thật ra đó là truyền thống ngàn xưa để lại cho phái yếu ‘ngây thơ vô số tội’ thuộc nhóm ‘nhứt quỉ nhì ma thứ ba học trò’. Chưa kể đến hờn giận, ganh ghét, ghen tuông mau nước mắt.
Phải có ở nội trú, trọ học, sát cánh bên nhau mới rõ thực hư. Người ta thường bảo muốn biết ai nên ở chung với người ấy, còn muốn hiểu rõ người nào thì nên đi làm công cho họ, bề trái, bộ mặt thật mới hiện rõ ra ngaỵCó sống chung nhau, nếu chín bỏ làm mười, chuyện bé đừng xé ra to, dĩ hòa vi quí thì đó là gia đình thứ hai của mình rồi.

Giận hờn là đăc trưng của các cô, vờ giận cũng có, giận dai không thiếu, các cậu coi chừng đó.Giận mà im phăng phắc, không hé răng trách móc nửa lời, cười cười bảo là “em chả…”,“không có gì đâu”, đó là giai đoạn báo động, các cậu cần tính nước cờ xuống nước xin lỗi hoặc ‘cả gan cùng mình’ thì tìm cách lờ chuồng đi chờ lúc khác.Nhớ dai nhưng dễ dãi, nhất là khi nói trúng tim đen, hoặc được ‘lọt vào mắt xanh’’ rồi thì khác hẳn tính bay bướm của các ông “khi thương thương vội khi lìa lìa xa”.

Giữa con gái với nhau, cũng có những mối tình bạn học trò sâu đậm hơn bình thường. Họ như cập bài trùng, đi đâu có chị nầy là không thể thiếu chị kia. Không dấu diếm, công khai ngồi riêng tâm sự, không cần sự có mặt của bạn bè khác, không muốn xa nhau phút nào, mặc cho bạn bè xì xầm chọc ghẹo cho là “đồng tính luyến ái nữ”.

Tốt xấu càng lộ nguyên hình khi ăn cùng mâm, nằm cùng bộ ván, sống trong một phòng to chung. Có cố dấu thế nào đi chăng nữa cũng ‘dấu đầu lòi đuôi’ thôi.

Ở nhà trọ là thế, còn ở nội trú trong trường? Bạn đừng nghĩ buồn chán mất tự do. Thật ra đây là nơi hướng dẫn vào nề nếp kỷ luật, theo giờ giấc nhất định đã được nghiên cứu cho thích hợp với lứa tuổi đang lớn, háo thắng như “ngựa con háo đá”, bồng bột, mộng mơ, lý tưởng, nông nổi, dễ tin, hời hợt ương ngạnh, bướng bỉnh, gàn dở. Ðây là lò luyện tập sống chung nhau, gây tình đoàn kết, nhân nhượng, tự trọng, nâng đở khuyến khích, an ủi đùm bọc nhau. Cẩn thận trong lời ăn tiếng nói, đứng ngồi:

“Ăn coi nồi ngồi coi hướng”
“Lời nói không mất tiền mua,
Lựa lời mà nói cho vừa lòng nhau”.

Còn tự do là tự do trong kỷ luâ.t. Không có lối sống quá phóng khoáng tùy tiện, đi học trể về sớm, rong chơi thả giàn, tụ tập tán huơu tán vượn, cập bè cập bạn diễu bát phố, lê la hàng quà xem phim. Bạn không có thì giờ để buồn chán vì chương trình ở đây được tính sẳn cho hoạt động trong ngày của bạn rồi, khít khao sát nút, giờ học nghỉ, giải trí, chơi. Bạn khỏi lo gì cả, chỉ cần áp dụng đúng là đã muốn hụt hơi. Mơ mộng một chút trong giờ học bài qui định là cả một vấn đề, chạy ‘vắt giò lên cổ’ cũng khó kéo lại được thời gian mất mát bỏ phí đã qua.

Ở nhà trọ, bạn có thể kéo dài thời gian tán gẫu, rồi tối đến thức thâu đêm vừa học vừa ngủ gà ngủ gật trên tập sách. Bạn tùy tiện du di giờ học giờ chơi chuyện trò, còn ở nội trú mọi việc phân minh hơn. Giờ học bài có giám thị trông, đâu có chuyện chùm nhum lại đánh cờ bàn chuyện phiếm.

Cũng có thể vì cách ép vào khuôn nề nếp ấy đã làm cho học sinh xích lại gần nhau, bao che, bảo vệ nhau hơn. Dễ cảm thông vì đồng cảnh ngộ nên thường giúp đở nhau tiến bộ, đoàn kết. Do đó các cuộc chống đối, làm reo, biểu tình thường được tổ chức, thông tin, phổ biến ít gặp trở ngại, khám phá. Nếu khéo lèo lái, họ trở thành một khối, một cuộn sóng thần, một ngọn núi lửa hoạt động với tất cả sức mạnh của tuổi trẻ lao vào lý tưởng mà họ cho là cao cả đối với họ lúc bấy giờ. Thật ra tuổi trẻ hăng say đầy nhiệt huyết, táo bạo mà cũng dễ bị ảnh hưởng nhất thời. Nhìn thấy những cuộc ấu đả trong các trận bóng đá quốc tế hay cả trên sân nhà đã làm thiệt hại không những vật chất mà còn cả sinh mạng, điển hình đội bóng Liverpool Anh bị phạt cấm ra sân 5 năm

. Cách điều động hàng ngàn cảnh sát bảo vệ cầu trường, kiểm soát ‘đón đưa’ các ‘fans’ quá khích trên xe lửa, xe buýt riêng, giới trẻ ngày nay thật không dễ gì ‘quản lý’. Cuối tháng 10- 2005, Paris được thế giới chú ý đến qua việc báo chí truyền thanh truyền hình rầm rộ bằng những bài tường thuật nóng bỏng, hình ảnh sôi động minh họa cảnh đập phá đốt xe, cơ sở công cộng, những cuộc ấu đả, chống đối, trò chơi ‘cúp bắt’ của những đám trẻ không có việc làm dễ bị xúi giục, nhất là thuộc thành phần ở chung cư ngoại ô nghèo, tị nạn bất mản vì kỳ thị, thất nghiệp,… Bao nhiêu thanh thiếu niên bị dụ dỗ, gạt gẫm trở thành bụi đời, nghiện ngập ma túy xì ke, trộm cắp, ăn xin, bỏ nhà ra đi theo đảng theo băng. Truyền hình còn ta chứng kiến cảnh những tên lính trẻ ở các nước Phi châu, Nam Mỹ còn trẻ măng, miệng phì phà thuốc hút, thắt lưng xề xệ võ đạn, thị oai ‘tướng trời’ bằng những loạt súng chỉ thiên. Kìa là những tấm thân còm cõi của trẻ em đói rách Phi châu, ruồi nhặng bu trên mắt đầy ghèn, lượm từng mảnh bánh vụn rơi dưới đất đở lòng, bám vào vú mẹ chỉ còn xương bọc da gầy đét.

Nhưng nếu được hướng dẫn, tổ chức theo đường lối đúng, có lý tưởng mục tiêu chính đáng, thật là sức mạnh tối cần đáng được biểu dương. Trái lại thật kinh khủng đáng sợ nếu là chính sách tàn bạo như Hitler trong thế chiến thứ hai đã thể hiện việc huấn luyện thanh thiếu niên Ðức sắt máu dưới lá cờ có hình chữ ‘Vạn’. Ngày nay nhan nhản cảm tử thiêu thân khủng bố hy sinh để được lên thẳng cõi Trên đã ôm bom vào mình giết hại không tiếc thương bao mạng người vô tội, không thù không oán.

Sang xứ văn minh, nhà trọ đầy đủ tiện nghi hơn, mỗi người phòng riêng, phương tiện di chuyển cũng dễ dàng hơn thật, nhưng không khí thân tình đoàn kết ấm cúng rất khó tìm. Mạnh ai nấy sống, riêng rẻ, rời rạc, vô tình. Nhóm bạn cũng phân chia giỏi kém, giàu nghèo.Khoẻ thì khinh yếu, kỳ thị ngầm làm sao tránh khỏi.

Nhớ những ngày trọ học, bạn bè ở khắp nơi 21 tỉnh miền Nam, thế mà tuổi trẻ dễ kết thân nhau. Ði đâu về trể quên báo trước là cả nhà nhôn nháo lên, khi gặp lại bị chị nầy rầy em kia trách, buồn buồn thế mà thấy lòng ấm lạ. “Chén đĩa trong sóng còn khua”, cũng có nhiều trận cải nhau chí choé kịch kiệt, khóc lóc ầm ỉ, rồi cũng lẳng lặng làm hòa thật nhanh, bỏ qua như chẳng có gì làm bận tâm nhau lâu đươ.c. Trọ ở tư gia thường thay đổi chỗ ở, do đó thường có bạn mới, trái lại ở nội trú trường , tình bạn kéo dài sâu đậm hơn. Người Việt ta có câu;”Bà con xa không bằng láng giềng gần” huống hồ bạn bè với bao kỷ niệm vui buồn, từng xúm lại bắt ‘tàu lặn’ rệp hôi hôi, đập ‘máy bay’ muỗi vo ve đầy máu.

Làm sao quên được chị Thẩm Biên hòa thường mang bưởi mít cho cả bọn cùng ăn vừa gở từng múi mít vừa tắc lưỡi khen:
“Chà thơm ngon quá, ăn rồi mới thấy quả là mít …đặc”.
Thế là cả đám nhao nhao lên như ong vỡ tổ:
“À, đúng phóc rồi, mít đặc, mít đặc thật” làm bầu không khí vui nhộn hơn (mít đặc nói lái lại là mắc địt.)
Chị khác lại ngâm nho nhỏ: Ờ ơ…
‘Cái địt là cái trời cho,
Ai mà không địt,… ốm o gầy mòn’ … ờ ờ ờ.
Ông bà ta dạy thế đó có hay không.
Lại một phen ồn ào náo nhiệt nhại ghẹo thỏa thuê.
Nhớ lại một câu đố mà không một ai đoán được lúc bấy giờ:
“Súng da, đạn gió nhầm chân, bắn mũi”
làm cả phòng sau một hồi thì thầm xì xào phỏng đoán, gãi tai bức tóc, đầu hàng vô điều kiện, vỗ tay phục lăn khi được nghe lời giải đáp “tuyệt chiêụ”, là bộ phận ai cũng có không thể thiếu: “ đại bác đánh rắm”.

Còn chị Tiếng xinh đẹp tóc quăn dợn sóng ở Thủ Ðức, mỗi lần ba mẹ đến thăm là mang cả bao bố đậu phộng còn tươi vừa mới đào lên. Món nầy ăn hoài không chán, mà ăn rồi thì khó nhịn xì hơi ngầm hay lộ liễu, thay phiên nhau quạt tay, nín thở, hít ‘hơi ngạt’, bình thúi phê thơm làm náo loạn cả phòng lắm lúc cũng bị bà chủ nhà ‘quạt’ lia lịa, cả đám áp nhau đưa tay lên môi suỵt nhỏ le lưỡi bịt tai, vui làm sao!.

Nhớ câu chuyện kể đối đáp nhau về ‘Lỡ trôn’, chỉ bắt đầu khơi mào khi nghe tiếng ‘chít’ mở màn:
-Con gì kêu thế?
-Con chuô.t.
-Chuột kêu sau thúi?
-Chuột chết.
-Chuột chết sao kêu?
-Hai con chuô.t.

Lại một phen cười inh ỏi lăn kềnh ra, tình đoàn kết tương thân tương trợ gắn bó nhau thêm.

Còn nói gì ăn quà vặt, ăn hàng, con gái cũng trứ danh lắm. Ði đâu là đi cả đám, hàng quán nào được các cô học trò chiếu cố là trúng mối to. Mùa nóng là vây quanh nghẹt xe đậu đỏ bánh lọt, nước đá nhận, nước mía…Thèm chua cay ngòn ngọt thì có chùm ruột, xoài cóc ngâm cam thảo,… gỏi đu đủ bò khô của chú Xồi thay vì rao hàng khua kéo kêu ‘rắt rắt rắt…”…Ðang học mà thình lình nghe rao món ăn khoái khẩu là thế nào cũng tạm nghỉ giải lao cùng nhau thưởng thức… vì “có thực mới vực được đạo” mà..

Tuy nhiên cái mầm mống tự do, bộc phát đâm chồi từ nếp sống chung bình dị ấy vẫn còn giữ được nét khép nép dễ thương ngần ngại dọ dẫm, bước chập chững vào cuộc đời. Ở đây dù cũng đã có bàng bạc vấn đề giai cấp, đối kiến, tôn giáo, nhưng như trong ván bài lúc nhập cuộc, tất cả đều còn mang tước hiệu chung ’con bài’ ngang nhau, dân ở trọ.

Làm sao quên được những lần đau ốm, chẳng hạn những cơn đau bụng có chu kỳ mà trời đặc biệt dành riêng cho phái yếu hầu luyện thiên chức làm mẹ sau nầy, bạn bè săn sóc nhau tận tình như ruột thi.t. Nhớ hơn nữa những cuộc hờn giận vu vơ ‘thân nhau lắm cắn nhau đau’, bây giờ nghĩ lại thật khó nhịn cười. Cải vả, tranh luận sôi nổi khích bác nhau sao tránh khỏi, chuyện thường xảy ra nhưng không bao giờ có ác ý trả thù.

Thời gian qua xóa đi bao dấu vết hồn nhiên của một đoạn đường tuổi trẻ. Ðể rồi một hình ảnh thoáng qua cũng gợi lên chuổi nhớ, câu chuyện buồn cười làm lòng người như thêm, hồi sức bồi hồi. Ðây cũng là lò luyện lòng chịu đựng , kiên trì gắn bó, nếp sống thích ứng học hỏi hòa đồng.

Rồi bao nhiêu năm sau, có dịp nào gặp lại, mà thật ít có dịp, kỷ niệm vẫn hiện về từ đáy sâu vô thức. Hoặc lâu lâu phủi bụi thời gian, hình ảnh sống chung nhau vẫn lóng lánh vòng quạt dư hương trung thật nhất. Những gương mặt ngày xưa có tinh nghịch hồn nhiên nghiêm nghị khó khăn thế nào đi chăng nửa vẫn còn rực sáng trong khoảng thời gian truy niệm ngắn ngủi bất chợt nầy đưa hồn ta một thoáng lui về những ngày xa xưa cũ có nghĩa tình chia xẻ buồn vui xa quê.

Bây giờ bạn bè mỗi người mỗi hướng, kẻ còn người mất, việc gặp lại nhau chắc chỉ hẹn trong giấc chiêm bao.Tuy nhiên quá khứ dù đã bàng bạc xa vời nhưng vốn sống đó vẫn là kho tàng nuôi dưỡng, tích lũy, rút tỉa bao bài học cần thiết đáng trân quí vô cùng, kỷ niệm khó quên của một thời cùng nhau trọ ho.c.

Trần Thành Mỹ