Đi qua miền đất “khát”

Trời tháng 3, mới vào đầu mùa khô chưa lâu nhưng những cơn gió mang theo hơi nóng như rang thổi bất tận qua những cánh đồng cỏ úa vàng vọt, héo hon của các xã Phú Thạnh, Phú Tân, Phú Đông (huyện Tân Phú Đông, Tiền Giang). Kèm theo gió nóng và nắng oi bức thiêu đốt là nỗi lo về nước sinh hoạt, nước sản xuất khi các lòng kênh trong nội đồng đã hồ cạn trơ đáy và xung quanh bốn bề biển nước mặn vây quanh.

Ông Lưu Văn Hải, Chủ tịch xã Phú Tân cho biết, trong mấy ngày qua, nhiều hộ dân của các ấp Cồn Cống, Phú Hữu không còn nguồn nước dự trữ đang phải nhờ vào nguồn bổ cấp từ các sà lan chuyển nước ngọt tận Long Uông (Gò Công Tây) bên đất liền qua với giá đắt đỏ: 85.000 đồng/m³. Mùa mặn năm nay đến sớm và dự báo còn kéo dài hơn năm trước, có thể đến tận tháng 5/2013, do vậy, chính quyền và nhân dân địa phương hết sức lo lắng.

Ở huyện Tân Phú Đông năm nay mặn đến sớm hơn cùng kỳ năm trước gần cả tháng. Đến giữa tháng 12/2012, tất cả các cống trong khuôn khổ dự án thủy lợi Phú Thạnh, Phú Đông phải đóng ngăn mặn triệt để. Còn hiện tại, nước mặn từ biển Đông theo vàm Cửa Tiểu và Cửa Đại (sông Tiền) lấn sâu về thượng lưu từ 40 - 50 km, nghĩa là, huyện cù lao Tân Phú Đông đã bị mặn bao vây bốn phía. Theo thống kê, về sản xuất đã có khoảng 60 ha lúa vụ ba nông dân gieo sạ không tuân thủ lịch thời vụ khuyến cáo nên bị mất trắng, chỉ có một ít diện tích thu hoạch với năng suất thấp 2 - 3 tấn/ ha, không đủ bù lại chi phí sản xuất tối thiểu. Do đây là diện tích xuống giống tự phát, không theo qui hoạch và lịch thời vụ khoa học ngành chức năng đưa ra nên đành "tự làm tự chịu (!)".

Lo lắng lớn nhất là nước sinh hoạt trong mùa khô 2013 dự đoán kéo dài hơn bởi nhiều yếu tố mà rõ nét nhất là hậu quả của biến đổi khí hậu, sự bất thường của thủy văn, quá trình xâm nhập mặn mỗi năm thêm phức tạp... Huyện Tân Phú Đông có trên 11.200 hộ với 6 đơn vị hành chính: Tân Thới, Tân Phú, Phú Thạnh, Phú Đông, Phú Tân và Tân Thạnh. Tất cả đều nằm trên hệ cù lao, cồn bãi hạ lưu sông Tiền nổi tiếng là đò giang cách trở, thiên nhiên khắc nghiệt, bão tố vào mùa mưa và hạn mặn vào mùa khô. Theo khảo sát mới nhất, có khoảng 1.500 hộ dân Tân Phú Đông thiếu nước sinh hoạt trong mùa khô hạn 2013. Được biết, hiện trạng cấp nước sinh hoạt cho nhân dân nơi đây gồm 8 ao trữ nước có tổng dung lượng gần 210.000 m³, trên 24.000 m đường ống dẫn nước chính và trên 69.000 m đường ống nhánh đi vào phục vụ trực tiếp các khu dân cư. Trung bình mỗi ngày bà con địa phương cần từ 2.000 - 2.500 m³ nước sinh hoạt, lượng nước trữ trong các ao chứa kể trên chỉ đủ dùng đến đầu tháng 5 tới. Nếu đến giữa tháng 5, tình hình chưa được cải thiện, không có mưa trong khi trên các dòng sông mặn vẫn gay gắt, phải triển khai phương án điều sà lan chở nước ngọt từ đất liền, phía thượng lưu sông Tiền về cung cấp, giải quyết khẩn cấp cơn "khát" cho nhân dân huyện cù lao.

Đó là phương án dự phòng khi diễn biến tình hình bất lợi có thể xảy ra trong những ngày tới. Còn đối với tỉnh, ngay từ trước mùa khô đã có những động thái tích cực trong việc giải cơn "khát" năm 2013. Cụ thể, tại huyện Tân Phú Đông sẽ mở tổng cộng 20 vòi nước công cộng phục vụ bà con nhân dân trong đó có 15 vòi nước cũ và thêm 5 vòi nước mới tại các địa bàn đặc biệt khó khăn theo đề nghị của huyện, đồng thời lắp thêm 3 trạm tăng áp tại Tân Thạnh, Phú Thạnh và Phú Đông. Trong số vòi nước mở theo dự kiến có 6 vòi ở Phú Tân, 7 vòi ở Phú Đông, 5 vòi ở Phú Thạnh, 2 vòi ở Tân Thạnh. Ngoài ra, để tăng diện phục vụ nhân dân, huyện Tân Phú Đông đề nghị tỉnh hỗ trợ lắp đặt thêm 21 tuyến đường ống cấp nước sinh hoạt, trong đó đã được phê duyệt 16 tuyến và thi công 10 tuyến.

Theo ghi nhận của chúng tôi, trong những ngày đầu tháng 3/2013, tình hình khô hạn và xâm nhập mặn ở Tân Phú Đông mỗi lúc mỗi thêm gay gắt. Trong khi đó, một số công trình cấp nước sinh hoạt cho nhân dân thực hiện còn chậm nên chưa phát huy được tác dụng thiết thực đối với đời sống. Ví dụ như các trạm tăng áp có thể phải đến cuối tháng 3 mới đưa vào hoạt động toàn bộ. Trong khi đó, đường ống dẫn nước chính đưa nước từ các ao trữ phía thượng lưu về các xã hạ lưu giáp biển Đông có khẩu độ quá nhỏ không đủ tải lượng nước kịp thời phục vụ khi hạn mặn vào cao điểm. Có những thời điểm trong ngày ở các khu dân cư, nước máy chỉ chảy nhỏ giọt thậm chí lúc có lúc không (!). Đối với 20 vòi nước công cộng theo kế hoạch đến giờ này vẫn chưa được  mở phục vụ nhân dân.

Việc cấp nước cho nhân dân đến lúc cấp bách, khi hạn mặn mỗi lúc một thêm gay gắt và nguồn nước trữ trong nhiều hộ dân ở xa nguồn cấp, xa hệ thống ống nước đã vơi cạn. Thực tế cho thấy trong những ngày sắp tới, nhiều hộ dân phải đổi nước ngọt dùng với giá đắt đỏ chắc chắn tăng nhanh. Bà con đang mong mỏi các giải pháp cấp nước cho Tân Phú Đông nhanh chóng được triển khai đồng bộ và hiệu quả, kịp thời giải cơn "khát" nơi cù lao "đầu sóng, ngọn gió" này.

Mùa khô, sản xuất nông nghiệp ở Tân Phú Đông gần như chựng lại. Trên những cánh đồng lúa trong vùng dự án Phú Thạnh - Phú Đông, mặt ruộng khô nứt nẻ xé toạc gốc rạ. Các kinh, mương nội đồng đã khô cạn từ lâu. Những vườn cây ăn trái, liếp màu đứng "trân mình" chờ mưa xuống.

Vườn nhãn của ông Lê Văn Thành, ấp Bà Lắm, xã Phú Thạnh đã bị "khát" trên 1 tháng nay.

Tại khu vực trồng nhãn tập trung ở ấp Bà Lắm, xã Phú Thạnh, tuyến kinh dọc đường lộ dẫn vào ấp cạn sát đáy, phèn xịt lên vàng quánh. Trên vườn nhãn, các mương đã phơi đáy từ lâu, đất khô trắng nứt ra từng vạt. "Từ sau Tết Nguyên đán đến nay, vườn nhãn 2 ha của tôi không một lần được tưới nước thì làm sao không xơ xác cho được" - ông Lê Văn Thành, ấp Bà Lắm, xã Phú Thạnh vừa nói vừa chỉ tay về phía vườn nhãn cằn cỗi phía bên nhà.

Trên đường hướng về vùng chuyên canh nhãn của xã Phú Thạnh trong những ngày cao điểm mùa khô, đường đá xanh bụi bay mù mịt, cái nóng hừng hực xông lên như muốn thiêu đốt người đi đường. Tuyến kinh dẫn, trữ nước ngọt phục vụ sản xuất nông nghiệp cho vùng giờ chỉ còn đọng lại vài vũng nước vàng như nghệ. Kinh không còn nước đồng nghĩa với việc 110 ha nhãn trong vùng phải chịu "khát". Theo ông Thành, hàng năm, ăn Tết Nguyên đán xong là mương, kinh dẫn nước ngọt cho khu vực này bắt đầu cạn hết cho đến khi mưa trở lại. Chịu "khát" từ 3 đến 4 tháng, cây trồng nào "cừ" đến mấy cũng phải xuống sức. "Mấy cây quýt, cam trồng xen trong vườn không chịu nỗi đã rũ lá mấy ngày qua. Còn nhãn xuống thấy rõ, lá xác xơ, ngưng ra hoa. Những cây đã ra hoa cũng rụng hết cho đến khi mưa trở lại. Do ảnh hưởng khô, hạn, cây trồng ở đây chỉ cho trái 1 vụ trong năm và vụ cho trái năng suất cũng không cao. Tuổi thọ của cây cũng ngắn hơn những cây cùng loại trồng ở nơi khác. Chúng tôi suy nghĩ mãi vẫn chưa biết trồng cây gì chịu hạn giỏi, hiệu quả cao ở vùng này" - ông Thành bày tỏ. 

Không riêng gì cây nhãn, những cây trồng vốn có khả năng chịu hạn rất tốt như cây dừa, sả ở vùng dự án cũng không tránh khỏi bị ảnh hưởng. Ông Lương Công Phú, Phó Chủ tịch UBND xã Phú Thạnh cho biết, mỗi mùa khô đến, các cống trong vùng dự án Phú Thạnh - Phú Đông đóng ngăn mặn mấy tháng trời. Nước trong kinh cạn hoặc bị nhiễm phèn nặng không thể dùng cho tưới tiêu. Năm nay, mặn đến sớm, tình hình khô hạn nghiêm trọng hơn mọi năm nên cây trồng cũng bị ảnh hưởng nhiều hơn. "Trên địa bàn xã hiện còn chủ yếu nhãn, dừa và sả và chúng đang bị thiếu nước nghiêm trọng. Biểu hiện tác động rõ nhất của thiếu nước đối với nhãn và dừa là không thể đậu trái, cây suy rất nhanh. Còn cây sả thì bị teo thân, nhỏ bụi, thậm chí bị cháy lá. Do nắng gay gắt hiện nay, một số diện tích sả đã bị cháy lá"- ông Phú nói.

Rời vùng dự án trữ ngọt, ngăn mặn Phú Thạnh - Phú Đông, chúng tôi đến các xã phía Tây, nơi chưa có hệ thống đê bao ngăn mặn. Tại đây, nước mặn tràn ngập vào các kinh, mương, liếp vườn cây ăn trái. Tại khu vực phía Nam Tỉnh lộ 877B của xã Tân Phú, nước mặn xâm nhập tận các mương, liếp mãng cầu. Dù rằng giải pháp cây mãng cầu ghép gốc bình bát của người dân cù lao đã giúp loại cây ăn trái có lợi thế cạnh tranh của huyện cù lao tăng khả năng chống chịu với hạn, mặn, song trước tình hình nắng nóng, mặn xâm nhập kéo dài đã ảnh hưởng không nhỏ đến quá trình sinh trưởng, phát triển của cây.

Ông Nguyễn Văn Bo, ấp Tân Ninh (xã Tân Phú), cho biết mùa khô, cây mãng cầu thường bị chựng lại không phát triển được, năng suất cho trái giảm đáng kể, một số cây còn bị suy kiệt. "Cây suy thấy rõ, tỷ lệ đậu hoa, cho trái rất thấp. Dù biết cây suy kiệt nhưng không ai dám bón phân cho cây do không có nước tưới. Kết quả, khoảng từ tháng 3 đến tháng 5, cây mãng cầu giảm khoảng 50-60% năng suất cho trái so với mùa mưa; trái thu hoạch cũng nhỏ hơn rất nhiều so với mùa mưa. Riêng năm nay, cây mãng cầu giảm năng suất cho trái khoảng 30-40% so với mọi năm. Với tinh hình này, dự báo mùa khô năm nay, người dân trồng mãng cầy cầu giảm thu nhập rất đáng kể." - ông Bo nói.

Còn anh Phạm Văn Dẫn cùng ấp Tân Ninh cho biết, không biết có phải do nước mặn hay không, từ trong Tết đến nay, vườn mãng cầu của anh chết khoảng 30% - 40%. Cây chết rất nhanh chỉ diễn ra trong khoảng 1 tuần. Khi lật gốc lên, bộ rễ bị thối hết. "Không riêng gì vườn của tôi, nhiều vườn mãng cầu nằm ngoài khu bao đê ở khu vực này cũng bị như thế. Trong khi đó, những vườn phía Bắc tỉnh lộ (không bị nước mặn xâm nhập), cây không bị chết" - anh Dẫn bày tỏ.

Nói về những tác động của hạn, mặn đối với cây trồng ở Tân Phú Đông, ông Nguyễn Văn Hải, Trưởng Phòng NN&PTNT huyện cho biết, cũng như mọi năm, hạn, mặn đã và đang tác động bất lợi đến đến quá trình sinh trưởng và phát triển của cây trồng trên địa bàn huyện. Năm nay, hạn, mặn đến sớm và gay gắt hơn mọi năm, cây trồng bị ảnh hưởng bất lợi nhiều hơn. Mùa khô năm nay, huyện có 60 ha lúa sản xuất không tuân thủ lịch thời vụ và phần lớn số diện tích lúa này bị giảm năng suất và thất trắng. Hiện tại, trên địa bàn huyện có gần 3.000 ha dừa, trên 100 ha nhãn, trên 500 ha mãng cầu đang bị thiếu nước tưới. Ngoài ra, huyện còn có cây sả và một số diện tích cây trồng khác cũng trong tình trạng "khát". Ảnh hưởng của thiếu nước ngọt trong thời gian dài do hạn, mặn là cây trồng bị suy hoặc phát triển chậm; ngưng hoặc giảm năng suất cho trái.

Trước diễn biến bất lợi của hạn, mặn, nhiều nông dân đã tranh thủ đào mương lấy đất bồi cho cây vừa giữ ẩm cho gốc, tích tụ nước ngọt còn lại trong mương.Tuy nhiên, giải pháp này chỉ "giải khát" nhất thời, không thể cứu cây trong tình trạng hạn, mặn kéo dài. Và cứ mỗi mùa khô lại đến, cây ăn trái nói riêng và cây trồng khác trên vùng cù lao nói chung lại phải "gồng mình" chờ mưa xuống.