Thập niên 50 quê tôi thật sự sống trong cảnh thanh bình, gạo trắng nước trong, mức chênh lệnh giữa giàu nghèo của người dân không đáng kể, Gò Công họp chợ trong không khí an lành, chuyện móc túi, dựt dọc hình như không có. Đàn bà con gái trong tỉnh đi chợ đều mặc áo dài truyền thống tốt đẹp nầy bị phá bỏ khi Cộng sản may mắn chiếm được miền Nam.

            Thuở tôi vừa mới vào trường tiểu học, xóm cầu Huyện tôi ở thật hiền lành,với khoảng gần 10 ngôi nhà  trải dài cặp lô bên kia là con kênh, mỗi nhà có rào rấp rạch ròi…Chiều chiều thường có những chiếc xe ngựa có trống có phèn la hai bên hong xe treo bảng quảng cáo tuồng hát rong ruổi chậm chậm khắp các nẻo đường để phát chương trình quảng cáo tuồng hát trong đêm…Rạp Bình An Gò Công luôn luôn có gánh hát từ Sài Gòn xuống trình diễn… Cứ mỗi lần nghe tiếng trống xe rao hát là tôi được phép chạy ra ngõ chờ xe tới xin cho được tấm chương trình… Chị tôi cùng với mấy người bạn chung xóm chuyền nhau xem tờ chương trình, dĩ nhiên không quên bàn tán về các cô đào cậu kép trong gánh… Để rồi cười với nhau vui vẽ…Nhiều lần tôi nhận được tấm chương trình bằng chữ tàu, các chị tôi cười chộ tôi

-Tại em giống chệt  đó…

-Tối nay mình mua vé hạng cá kèo đi coi hát …

Trong trí tôi nhận biết hạng cá kèo là thứ hạng từ bằng tới thấp hơn hạng chót

Ba tôi trong một bửa ăn có nói về chuyện nầy

-Tháng lúa gần chín miệt  làngTăng Hòa cá kèo đặc ruộng, đứng trên bờ nhìn xuống mặt nước thấy chi chit đầu cá kèo, Hạng cá kèo là vậy đó… Không có ghề ngồi đứng sau hàng ghế hạng chót cũng đơm đặc đầu  người…

Gia đình tôi thuộc hạng giữa của trung lưu và nghèo, cho nên việc chi tiêu tiền bạc phải hết sức dè sẻn, bửa cơm thường có hai món, món canh và mòn mặn, cũng có khi thay canh bằng món xào, Con cá kèo rất thường được mẹ hay chị tôi làm món ăn trong ngày.

            Cứ mỗi lần ngồi vào mâm cơm , ba tôi nhìn thấy dỉa cá kèo, người thường nói

-cá kèo nầy là do đất sanh., Mùa khô ruộng đất nẻ đồng, vậy mà mưa xuống vài đám , ruộng nổi nước là có cá kèo.

Nghe ba nói, tôi ghi nhớ mà không thắc mắc…Cho tới khi tôi xin được vào trường đại Học khổ sai của Cộng sản tôi mới thấy điều nầy là sai

            Trại tù Hà Tây, thường vào cuối thu, các ruộng rau muống bắt đầu cổi,Không phải tát nước vào ruộng mà chờ ruộng khô đào hốc( lổ khoảng 5 tấc vuông) để trồng su hào, hay bắp cải…Tôi thuộc đội rau nên thường năm vẫn làm việc nầy, hốc đào sâu xuống khoảng 5 tấc, thỉnh thoảng tôi nhìn thấy lớp đất khô có thấm nước, nước chỉ hơi ươn ướt, và sau lớp đất mỏng ướt nầy thế nào cũng có một con cá chạch, nó nằm yên trong đất chờ nước tới là lội đi. Tôi nhìn con cá chạch rồi nhớ tới lời ba tôi nhận xét về con cá kèo. Tôi thầm nghĩ chắc là cá kèo cũng ”tỵ thổ’ giống như cá chạch.

            Mười lăm năm lưu lạc đất người, thỉnh thoảng tôi vẫn nhớ đến những món ăn làm từ cá kèo , với bàn tay khéo léo của mẹ tôi, nhớ lại tôi còn thầy thèm… nhiều lần tôi mua cá kèo đông lạnh trong vài chợ Việt nam… Nhưng dù tôi cũng kho nấu chiên xào giống hệt mẹ tôi  nhưng, thịt cá cứng ngắc, ăn chẳng ngọt ngào…Những thức ăn làm từ cá kèo của mẹ bây giờ tôi chỉ còn được ăn trong mơ… để rồi tỉnh giấc…lau vội giòng nước mắt lén chảy ướt má.

            Trời Gò Công tháng gió chướng, ngọn gió độc xứ Gò( Gió nào độc bằng gió Gò Công), gà vịt cũng thường bị toi vào tháng nầy… Có gió chướng là có hoa so đũa, có trái đậu rồng, hai loại nầy chỉ xuất hiện vào những ngày tháng cuối thu.

            Tan buổi học về, trời hanh nắng, chén cơm rang buổi sáng lót lòng đã đi chới đâu mất, bụng đói cồn cào… bước vô nhà, bỗng khịt mũi, mùi canh chua từ nhà bếp phưởng phất đâu đây…Nhìn mâm cơm mẹ dọn sẵn, tôi đã thấy cồn cào

Tô canh chua bông so đũa , lẫn với đậu rồng xắt liễn, nấu với cá kèo, nêm rau tần dày lá với ớt sừng trâu chín đỏ cắt khoanh mỏng xéo, dĩa nước mắm trong dầm ớt chim ỉa, chén cơm bốc khói, mâm cơm chỉ một món nhưng ăn hoài, ăn no cành hông mà vẫn còn muốn ăn nữa…

Tôi ăn luôn 5 chén cơm loại chén có hình rồng, mẹ nêm đường, muối, mẹ dầm me, mùi chua cay, ngọt , mặn thật hòa họp, cá kèo mập tròn, bụng cá béo ngậy với vị đăng đắng của mật cá, ngon khó tả, cho tới bây giờ xứ người nhớ lại, tôi nuốt miệng không mà cũng thấy ngon…Xong bữa cơm bụng căng tròn lưng đẫm mồ hôi, quá đã….

            Thuở còn nhỏ, tôi là con út nên thường quẩn quanh bên mẹ, mỗi lần mẹ đi chợ về có mua cá kèo là tôi có phận sự canh mấy con gà cho mẹ làm cá, sơ ý một chút là gà cắp cá chạy te te, rượt theo bắt lại đủ mệt. Cá kèo mẹ để trong rồ, lựa thế đất bằng ngoài sân mẹ ướp cá với tro bếp rồi cầm từng con chà trên mặt đất cho sạch vảy và nhớt cá, sau đó mới để cá vào rổ, nhận rổ vào chậu nước chà cá nhiều lần…cá kèo đen đúa bây giờ trở nên trắng trẻo,Mẹ dùng dao nhỏ, sau khi liếc sơ vào một cái khu tộ, mẹ bắt đầu cắt bỏ đầu cá, bầy gà sau khi cá làm xong thì bầu diều cũng căng cứng vì đầu cá, lọai cá nầy sống khá lâu trên cạn.

            Cũng cá kèo mẹ dùng gắp tre cặp gắp nướng, cá gặp lửa than hồng liu riu chín tới từ từ, cho tới khi da nứt vàng nghín mẹ để cá vào dĩa, nước mắm chanh đường tỏi ớt , củ cải trắng mẹ xắt lát mỏng rồi xắt lại thành sợi, ngâm cải vào tô giấm có pha chút đường muối và chút nước lã, rau quế mẹ xắt nhuyển, cá kèo nướng được mẹ đặt nằm khít trên dĩa, mẹ chan ngập nước mắm ớt, trải trên mặt một lớp củ cải ngâm dấm, trên lớp củ cải là lớp rau quế, bên xứ lạ nầy có tiền biết đi đâu để mua dĩa cá nướng nầy đây?.thêm một món bông bí xào với thịt ba chỉ. Cơm ăn với cá kèo nướng,bông bí xào thêm xị rượu đế Bình Ân, khà một tiếng…quên hết chuyện đời.

            Chị Hai tôi thường kho mắm với cá kèo. Mắm cá sặt chị mua của bà thầy Thanh, kho rục lọc bỏ xương, cá kèo, chị để nguyên con, nêm đường cho mắm dịu, canh sôi hớt bọt, cá vừa chín tới, trái đâu bắp chị cắt mỗi trái làm 3 khúc, cà dái dê chị cắt miếng bằng ngón tay cái…thả hết vào nồi mắm, chờ lửa sôi lại chị nêm thêm hành, ớt…Nhà bếp trống vách vậy mà mùi mắm vẫn bốc thơm lừng, gầy cồn cào bao tử…

            Buổi chiều trời mưa rả rít, cảnh trời mưa mùa lúa chín, mưa không lớn, nhưng dai dẳng dễ làm lòng người se lại, dễ gợi nhớ những kỷ niệm êm đềm đã trôi qua…, những cô gái mới về nhà chồng dễ nhớ tới người tình cũ …gian nhà bếp trống vách, bộ ván cũ nhỏ, vừa dùng để nồi cơm trả cá, đi chợ về bày biện trên ván,vừa dùng làm bàn ăn, ba, anh, và tôi ngồi ghế đầu quanh góc ván, mẹ chị ngồi trên ván, mâm nhôm, với một tô nước mắm kho, một dĩa bàn đựng cá kèo, một dĩa dưa leo, khế chua, chuối chát, một tô tai bèo đựng rau thơm, gồm tía tô, rau quế, vấp cá, húng cây, một dĩa đậu bắp hấp cơm …mấy trái ớt chỉ thiên vừa hườm chín…trời nhá nhem tối, ngọn đèn dầu khêu ngọn cao, cơm gạo Sóc Nâu nóng bốc khói…Anh kể chuyện trường, chị kể chuyện lớp, mẹ kể chuyện ngoài chợ…. Mâm cơm gia đình ấm cúng bên ngọn đèn dầu với đầy đủ thành viên trong nhà… cảnh nầy,hy vọng kiếp sau tôi mới tìm thấy lại được… ngoài trời mưa vẫn còn rả rít, nồi cờm cạn dần, mẹ lại tủ thức ăn mang ra một dĩa vú sữa mẹ đã cắt sẵn ăn tráng miệng..mẹ ơi! bàn tay của mẹ, bàn tay mềm dịu chăm sóc đàn con bây giờ con biết tìm đâu??

            Có nhiều hôm cá kèo mẹ không nướng mà chiên tươi, mẹ dầm nước mắm me đường tỏi ớt thật cay, cá kèo chiên tươi ăn kèm với đậu rồng xắt xéo xào với tôm bạc lột vỏ ( dân Gò Công phân biệt tôm càng, tôm trứng, tôm đất, tôm bạc, tôm chấuu, tôm tích…rồi tới tép rong, tép mòng …sau cùng là con ruốt, ruốt là loại tép ở biển, nhiều nơi tôi nghe người dân gọi con tôm đất tôm bạc…là con tép đất, tép bạc, vậy chớ khi con tép đất nầy phơi khô sao không gọi bằng con tép khôJ.)

            Gò công thuở tôi còn nhỏ, cá kèo rất rẻ, tôi nhớ có năm, bà con ( gia đình chị Phụng, gia đình chị hai E) từ Bến Chùa mang cho nhà tôi mỗi lần hàng mấy trăm con cá kèo, thuở đó cá kèo được tính bằng đôi( mỗi đôi 2 con)

            Từ khi giặc cờ đỏ cưỡng chiếm miền Nam… cá kèo trở nên khan hiếm, có lẽ cá kèo cũng khiếp sợ lá cờ sao mà kéo nhau bỏ xứ ra đi tìm miền đất bình an để sống

            Ngày còn khoát áo nhà binh, mỗi lần về phép, sau khi ghé thăm nhà, tôi thường  xuống Cầu Bến Lội. Trong đồn lính gác bên cầu tôi có 2 người bạn thân đi lính nghĩa quân ở đây, về đây mới thấy cảnh thanh bình dù giặc giả tứ phương nhưng Gò Công vẫn không còn một bóng giặc thù, đó là điểm son của tỉnh quê nhà tôi.Tôi mặc đồ trận dù cho đi sáng đêm từ xã nầy qua xã khác, tôi cũng không bao giờ phải sợ Việt Cộng.

            Về đây nhậu tôi nhớ hoài món khô cá kèo nướng dầm nước mắm me. Cá kèo làm khô, nướng lên thịt ngọt lại thơm, nước mắm me dầm ớt, mùi chua ngọt của nước mắm, hòa với vị ngọt thơm của khô cá…thì cạn ly đầy ta lại rót đầy ly cạn..Lúc đương thời, đi công tác dưới Sóc Trăng, tôi thường mua khô cá kèo đem về đơn vị nhâu… Khô cá kèo có khuyết điểm là không để lâu được vì thịt khô trở nên gắt dầu, bởi bụng cá có nhiều mỡ. Lúc trong tù Cộng Sản, nhận quà gia đình, có một gói nhỏ mấy con khô cá kèo, tôi tự dưng ứa nước mắt, hình ảnh mẹ tôi, bạn bè tôi… cảnh cũ quê nhà như hiện rõ trước mắt tôi.Những con khô cá kèo nầy, trước khi cho vào bọc,chắc là mẹ tôi trải khô trên mặt hồ nước bên hông nhà phơi nắng, hình ảnh mẹ già đang trăn trở con khô như hiện ra trước mắt tôi

            Những ngày đi huấn luyện trong chiến dịch Kiện toàn an ninh lãnh thổ quân đoàn 4 vào giữa năm 74, công tác tại Sóc Trăng tôi có dịp ăn món bún nước lèo nấu bằng cá kèo, món nầy quê Gò Công tôi không có… lạ miệng ăn thấy ngon

            Con cá kèo kho nêm hẹ rắc tiêu là món thường ăn của dân miền lục tỉnh,cá kèo kho khô, cá cong mình lại quyện hẹ tiêu, kèm chút rau thơm khế chua dưa leo…mới nghe nói đã bắt thèm, nhưng cá kèo kho chỉ, dân Việt lưu vong khó biết làm.Thời Gò Công thanh bình, thời tôi còn thơ trẻ, chạy chơi quanh nhà, khi bắn kè, lúc đá cầu, nồi cơm chiều gần cạn mẹ luôn luôn chắt cho tôi một chén nước cơm. Gạo thời đó cho nước cơm thật béo, chén nước cơm để nguội trên mặt đóng một lớp ván.. chạy chơi nhớ tới cử, tôi vô bếp bưng chén nước cơm uống ngon lành.

Con cá kèo kho như bình thường, khi thấy nước rút gần cạn, cho vào nửa chén nước cơm chắt, chờ sôi lại vài dạo cho nước hơi kẹo, nêm hẹ( cá kèo kho chỉ nêm hẹ mà không nêm hành), dùng đủa dẽ cá, cá gắp khỏi dĩa sẽ có một sợi chỉ nước cá vương theo, nên gọi là cá kèo kho…chỉ.

            Thịt cá kèo ăn bị phong, tuy nhiên “Ông Trời” sinh ra thứ độc, ông cũng sinh ra thứ để trừ, mật con cá kèo là thứ giải phong.

            Thời cá kèo đơm đầu đặc ruộng, có dịp về Tăng Hòa, hay Bình Luông Đông, bạn bè gặp nhau chén chú chén anh, với mấy món nhậu miền quê, Gà giò xào lá ớt, lòng gà chưn hột vịt… tiệc gần tàn, vợ bạn mình múc đầy một tô lớn…cháo cá kèo.Thường món cháo là phải dùng gạo, riêng cháo cá kèo chỉ có nước và thịt cá kèo nhưng vẫn gọi là cháo. Có ăn qua chén cháo cá kèo mới thấy thấm” món ngon vật lạ miền Nam”, cá kèo còn nhày soi sói, nồi nước đang sôi thả nguyên rổ cá sống vào, khơi già lửa, cho tới khi nào cá rục, dung đũa bếp( đũa cái) quậy vài lấn cho cá rã thịt, dùng rổ thưa lọc bỏ xương, chụm lửa riu riu, canh hớt sạch bọt, nêm nước mắm, hành xắt nhuyển, tiêu đâm vừa bể… Uống rượu đế, mình mầy nóng hổi, húp một muổng cháo cá kèo vị ngọt lâng lâng từ miệng trôi xuống tận bao tử.. tỉnh rượu ngay… vị cay của tiêu, thơm mùi hành, nêm nếm vừa ăn… ngon ngọt làm sao tả hết được, không lẽ ngối đó múc cháo ăn hoài… đâu phải người miền Nam nào cũng được ăn món nầy ( Món nầy cũng nấu giống như món cháo cá Khoai ờ biền Vàm Láng)

            Cờ đỏ còn bay tôi còn xa xứ, nghe cô em đồng hương về Việt Nam kể lại , thực đơn bây giờ có món lẩu cá kèo, và món nầy được dân Hà Nội rất ưa chuộng, chưa được thưởng thức nên không viết rõ được

            Có những cái rất tầm thường nhưng khi không tìm thấy mình mới thấy tiếc, thấy nhớ… Khoảng thập niên 50, 60  cá kèo là loại cá dành cho dân dã miệt ruộng vườn, nhưng với bàn tay khéo léo của người nội trợ, cá kèo được chế biến thành nhiều món ăn rất ngon miệng lại rẻ tiền…làm món nhậu cũng rất bắt mồi.

            Đất người khác phong thổ quê mình, có nhiều con cá, cọng rau, tìm đỏ con mắt không thấy, tiệc tùng sang trọng ai đi đãi khách món cá kèo kho chỉ, món canh chua… chỉ có trong mâm cơm gia đình, dọn trên bộ ván sơ sài bên ngọn đèn dầu lữa mới thấy hết cảnh ấm cúng của mâm cơm chiều cả gia đình xum họp chuyện trò vui vẻ..với đầy đủ hương vị ngon ngọt của cọng rau con cá quê nhà.

            Chiều ở đây, đi làm về thui thủi một mình, vợ làm khác ca, con im ỉm trong phòng, cá thịt đông lạnh nhạt phèo, cố ăn mà sống, tôi vẫn thường nấu canh rau…. Ăn cho trơn cổ dễ nuốt chén cơm xứ người, có thèm canh chua cá kèo cũng chỉ để nuốt nước miếng , chứ biết làm sao hơn

            Cũng tại bàn tay của mẹ chăm sóc miếng ăn thức uống cho con từ ngày còn thơ trẻ, những món ăn nhà nghèo nhưng đầy đủ chất ngọt ngào của con cá cọng rau vùng quê, hương tay của mẹ ủ ấm đời con…cho nên bây giờ sống đời xa xứ con mới thấy thèm hương vị quê nhà. Đời sống vật chất ở đây đủ đầy… nhưng mẹ ơi!, buổi chiều nào trời mưa, đi làm về, con đứng tựa cửa kiếng nhìn ra sân… mắt của con mờ dần… con nhìn thấy ngoài sân hàng cây so đủa, trổ trắng bông đang nghiêng mình theo gió trong cơn mưa chiều… Cá kèo ơi ta nhớ…nhớ canh chua cá kèo!

                        Thủy Lan Vy

                        Viết tại Kỳ Đà Động, cuối hè

            Dòng sông với những lượn sóng nhẹ nhàng chầm chậm chảy ngang qua trước nhà, một hình ảnh luôn gắn bó suốt thời thơ ấu của tôi, đây là một chi nhánh của con kinh Sa Li Sết Ti lượn qua thị xã và chảy vào con Sông Tra của Tỉnh Gò Công..

            Gia đình tôi với ông bà sống bằng nghề dạy học, cho tới đời anh chị tôi là đã trải qua 7 đời gỏ đầu trẻ, tôi lớn dần lên trong không khí ấm cúng hòa thuận của gia đình…Nhà tạm đủ ăn, huê lợi quanh năm trông nhờ vào hai mẫu rưởi ruộng cho thuê, mẹ khéo léo sử dụng tiền bạc nên chuyện cơm nước ăn tiêu trong gia đình cũng tạm đủ, anh chị học tại Sài Gòn sống nhờ học bổng và  nhận dạy kèm thêm…

            Thuở còn bé, tôi gần gủi với Ông Nội tôi nhiều hơn, chạy chơi lẫn quẫn quanh nhà nghe Ông nói chuyện ….đời xưa với ba tôi, những câu chuyện thuở Ông tôi còn dạy học ở Chợ Gạo, ở Tân Niên Trung, thuở Ông tôi hưu trí ra làm làng , Nội làm Hương Cả sau được lên chức Đại Hương Cả, Nội thường nhắc tới tên ông chủ tỉnh là ông Chánh Grimald, ba tôi thì nhắc chuyện thời đi dạy học ở Chợ Giồng ông Huê,với Ông đốc học là ông Be a nô… tôi lẩn quẩn bắn kè trong sàn nhà nền đất, nhà vắng vẻ, anh chị lớn học ở Sài Gòn, mấy chị kế đang giờ học ở trường, tôi lủi thủi một mình bên mấy cục kè chỉ,kè trái khế, kè xi măn, kè ốc… vây mà tai tôi vẫn nghe tuy không hiểu nhiều về câu chuyện, nhưng nhờ bộ nhớ tương đối tốt nên những câu chuyện trao đổi hàng ngày giữa ông nội và ba tôi tôi vẫn còn nhớ đến bây giờ. Tôi gạn lọc, tôi rút tỉa, tôi hình dung ra từng nhân vật mà sau nầy lớn lên có người tôi biết mặt có người biết qua báo chí có người biết qua sự nhắc nhở của dân tình…cho nên với lứa tuổi của tôi chuyện nhân vật Gò Công tôi biết khá rành rẽ so với những người cùng tuổi khác

Tôi kéo chiếc xe bằng họp cá mòi su ma cô, ba tôi cắt 2 đầu ống chỉ cây dù làm thêm 4 bánh xe, khi thì chỡ mấy cục kè, khi thì mấy chú em ve, cũng lên dốc, cũng bóp còi miệng, trò chơi đơn giản của trẻ em nghèo thời đó, tôi không được dang nắng chạy ngoài đường như những đứa trạc tuổi tôi vì tôi là con út , với lại ba tôi thường nói, con thầy giáo không được chơi lêu lỏng người ta cười.Trước nhà là con kinh dù nước chảy hiền hòa nhưng vẫn là điều cấm kỵ của gia đình tôi, không được ra lộ mon men bên bờ sông một mình….vì dưới sông có Hà Bá lôi xuống nước chết…Bởi vậy dù nhà cạnh sông mà thuở bé tôi không biết bơi. Tôi nhớ năm tôi học lớp chót với thầy Ba Nguyễn văn Thắng, lớp học ngày hai buổi, tuần lễ nghỉ ngày thứ năm và chúa nhật, một lần tôi kéo xe…cá mòi ngang qua ghế xích ông tôi đang nằm đọc sách, thấy tôi vừa kéo xe vừa bóp còi, ông tôi vừa vỗ tay vừa nói:                                                         -Kỳ Nhông lên núi Kỳ Đà ( Kỳ Nhông là tên tôi)… Tôi vẫn tiếp tục kéo xe miệng thì trả lời

-Ông nội già lật đật leo theo. Tôi nhớ ông nội tôi vuốt râu cười to lắm… từ đó gặp ai ông cũng kể lại, nhất là bà con từ Sài Gòn về.Tôi nhớ sau khi kể xong ông thường cười cười ;

-Thằng nhỏ nầy lớn lên chắc khá về thơ phú , mới 5 tuổi mà nó đã …

            Những buổi sáng nghỉ học tôi thường theo mẹ tôi đi chợ. Chợ Gò Công lúc bấy giờ các bà nội trợ đi chợ thường mặc áo dài, tay xách nả ( tiếng địa phương, một lọai giỏ xáxh có đáy hình chữ nhật, đan bằng tre)…bận đi tôi xách nả cho mẹ, trên đường đi gặp người quen của mẹ tôi cúi đầu chào…. Đến ngã tư đầu đường, nơi có tấm bảng ghi tên bằng chữ đèn néon Tin Tức Cần Thiết, ngay bảng tin tức nầy là đại lý nước đá cây, ba của trò Trần hảo Hiệp bạn học lớp chót của tôi, với chiếc xe ba bánh, ba của Hiệp chỡ nước đá đến các tiệm nước trong tỉnh, lúc đó Gò Công hình như chỉ có một nhà máy nước đá của chú Tư Nguyên con trai thứ tư của bà Năm Sún,sau nầy ở gần cầu Huyện có thêm một hảng nước đá của Ông Ba Huy, con đường nầy cặp hông chợ, ít xe, một bên là dãy phố với các tiệm buôn cám, phân , thúng rổ, trải đệm ven đầu đường là anh bán bài ca vọng cổ, kế là hàng sơn đông bán cao đơn hoàn tán, rồi thuốc sán lải….Tôi thường xề xuống ngồi trước gian hàng bán bài ca, mẹ tôi không quên căn dặn :

            -Con đừng đi đâu, con ngồi tại đây  cho mẹ dễ tìm.

            Thời đó với tôi anh bán bài ca nầy là ca sĩ số dách, anh có cây đàn guitar, anh vừa đàn vừa hát, thời đó có những bản thời danh như Nắm Xương Tàn của sọan giả Quy Sắc, Trái Khổ Qua, Trái Gùi Bến Cát… Nghệ sĩ thời đó là Hữu Phước, Thanh Hương Hùng Minh, Lệ Thủy, em bé Hương Lan…Sáu câu vọng cổ được in thành tập mỏng, khổ sách hình chữ nhựt bằng nửa cuốn tập học trò, có in hình nghệ sĩ trình diễn… Thỉnh thoảng tôi cũng xin tiền mẹ mua một cuốn, lâu dần tôi có đủ các quyển mà anh bày bán, điều lạ là tôi không ca vọng cổ được nhưng rất thích nghe, phải chăng đó là đặc tính của người miền Nam, nội dung bài ca vọng cổ thường là ân đền nghĩa trả, đề cao tình chung thủy, nghĩa bạn bè, hiếu đạo ….tôi không ca được nhưng thuộc gần hết …Có lẽ những lời ca vọng cổ nầy đã ảnh hưởng đến cuộc đời của tôi, giúp tôi biết thương người khó, biết trọng đấng anh hùng và nhất là giúp tôi rất khá trong môn việt văn sau nầy… Lúc vào tù tôi vẫn còn được nghe lại những bản nầy…. vào mỗi cuối tuần lúc tôi còn ở đội 3 trồng rau ( Trại tù Hà Tây) có anh Ca văn Dương, Anh Đáng… hai anh đại úy nầy thuộc rất nhiều bài ca vọng cổ… Trong cảnh tâm tối trong phòng tù….nhất là những đêm mùa đông, trời trở lạnh, cuộn mình trong mềm nằm nghe hai anh rỉ rả ca, với tiếng đờn của anh đại úy Bửu… Nhớ nhà hết biết.!

            Tôi cũng thường xem Sơn Đông diễn trò, tôi nhớ có nhiều gánh khác nhau, có gánh có Chó, khỉ làm trò, có gánh có nhiều võ sĩ biểu diễn…Té tức, bị đánh tức, làm nặng tức… …dán cao đả tức là hết liền…Tiếng trống tùng tùng đệm sau lời rao , quý vị con nít lấn dần vào, đường kính sân diễn hẹp dần anh sơn đông dùng 1 sợi dây dài dầu có chiếc gối nhỏ, quay vù vù nới rộng vòng diễn, có anh võ sĩ nằm xuống đá tảng đặt lên trán , một anh khác dung búa tạ đánh vỡ tảng đá… đầu anh chẳng hề hấn gì… Tôi thích nhất là khỉ đua xe đạp, hai con khỉ trên hai chiếc xe, cong lưng đạp nhiếu lúc nhóng người lên, hay ngoái cổ lại nhìn phía sau…Anh Sơn Đông cầm một cái ly đầy nước, anh cho vào chút màu đỏ ly nước thành màu đỏ tươi, anh bảo dây là máu người, rồi anh cho vào ly một thứ bột nước trong ly thành màu đậm đen. Anh bảo dây là máy huyết của người bệnh, bị đánh, bị té, bị đè… nhưng đồng bào đừng lo, bệnh quỷ đã có thuốc tiên, anh từ từ xé một hoàn thuốc bỏ vô ly, nước sẫm đen trở lại màu đỏ tươi…                                 - Anh Hai bên nầy mua một hộp.. dạ biếu thêm một hộp. dạ cô Ba áo hường bên kia mua… Tiếng trống, tiếng chập chả đệm theo sau từng câu nói… Gốc chợ sinh động hẳn lên, nhiều lúc đang say sưa nhìn khỉ đua xe, thì bàn tay êm ái của mẹ tôi đã nắm lấy tay tôi, người âu yếm nói:

            - Về con,Mẹ có mua cho con một đồng bánh chuối., về nhà hãy ăn, về con!

            Nhiều lúc ngồi xem, tới màn bán thuốc tôi hay vơ vẩn ngó sang hàng bên xem có gì hấp dẫn không, bên hàng thuốc sán lải, tôi thấy thằng Sáng, Thằng Nghiêm tọc quần ngồi, đang ăn trái chuối chấm thuốc, Bác Hồ ló đầu ra,Bác thuở còn trẻ chưa có râu trông nhỏ nhắn dễ thương, tôi ngó đi ngó lại một lúc thì thấy người bán thuốc khều dưới đít thằng Nghiêm kéo ra một nùi lải đũa, rồi anh dùng dao lam mổ con lải, thôi thì hàng hà lải kim trong bụng lải mẹ.

            -Bà con nhìn thấy tận mắt chưa, lải kim từ bụng lải mẹ chui ra. Các em ăn uống không rửa tay, trứng lải theo vào sản sinh trong bụng, bụng nổi gân xanh, ăn hoài không mập…ăn bao nhiêu là lải rút hết bấy nhiêu. Đừng có lo.Mỗi gói thuốc một đồng, mua hai gói tặng thêm một gói.. bảo đãm không hiệu nghiệm ra đây lấy tiền lại… lại một màn bà con cô bác quăng tiền ra mua thuốc…

            Thời khoảng thập niên 50, Gò Công rất hiền hòa,người đi chợ ít khi bị móc túi, chuyện cướp giựt hầu như không có.Chuyện úp hụi, giựt hụi họa hoằn mới có một vụ … gây xôn xao cả quận, thời đó Gò Công là Quận trực thuộc tỉnh Đinh Tường, Chỉ huy trưởng quân sự hinh như chức vụ là Tiểu Khu Trưởng là thiếu tá Chi,văn phòng làm việc là một dinh thự bên hông trường Nam cạnh dinh ông phó. Dinh tự nầy thời Đệ Nhất Cộng Hòa là Ty Công An, Thời Đệ Nhị Cộng Hòa là Trung Tâm Hành Quân, Ông Chi có người con gái là chị Xuân bạn học với chị tôi thời nội trú Gia Long nên tôi còn nhớ. Năm tôi học lớp ba vị chỉ huy là Đại úy Trần bá Di, ., lúc ở trại tù Hà Tây, có dịp vào khu F( khu nhốt Tướng) Ông Di biết tôi là dân Gò Công có hỏi thăm tôi về một vài gia đình cố cựu ở Gò Công như Ông Quản Huỳnh Đình Phát…

            Con đường từ nhà tôi lên tới chợ, tôi thuộc lòng cảnh vật hai bên đường, bên tay mặt là con kênh nước chảy hiền hòa lên tận khỏi trường Bà Phước, lúc tôi còn nhỏ, con đường từ bên hông trường Bà nối qua dinh ông phó chưa đắp, Con đường nầy được đắp năm tôi học lớp tư, trước trường Bà trở thành hồ nuôi cá phi, có cầu thủy tạ,hai bên cầu có hai cây dừa rũ bóng, có băng đá hoa kiểng thật đẹp, con đường mới đắp được trải đá, hai bên đường trồng mấy cây điệp tây.Những buổi đi học về tụi nhỏ thường tụ lại đây bắn kè, đa số là dân Xóm Me và xóm Cầu Huyện. Trước Pon ga  Lô thời đệ nhất Cộng Hòa là Ty Cảnh Sát ( Thời Đệ Nhất Cộng Hòa, hai ty Cảnh Sát và Công An biệt lập), một hồ tắm xinh xắn có cẩn đá bốn bên nằm trước trường Nam tiểu học, Công viên có lối đi trải đá sỏi, có băng đá, có nhiều giỏ đựng rác được treo vào thân các cột đèn, có những thảm cỏ xanh có người canh giữ , tôi còn nhớ trên ve áo người canh giữ có mang 2 chữ CV. Người cắt cỏ dùng phảng đề cắt, tưới tắm chăm sóc cẩn thận, chiều chiều gió mát trăng thanh nhiều gia đình ra băng đá ngồi hóng gió, từ Hồ tắm lên tới phòng thông tin là khoảng trống trước ngôi nhà của Ông Cai Tổng Sáu (Nguyễn Văn Tân) Ông là con trai của Ông Đốc Phủ Nguyễn văn Hải ( Ông Hải đậu tú tài bên Tây), Vị Tỉnh trưởng người Việt đầu tiên ở Gò Công,nguyên ngôi nhà nầy  là nhà của Ông Lảnh Binh Huỳnh Công Tấn, Ông  nầy là thuộc hạ của Ngài Trương Công Định, vì sai lầm bị quở phạt nên bất mãn ra đầu Tây chỉ điểm nơi trú của Ngài Trương Công ở đám lá tối trời thuộc làng Gia Thuận, Cậu Hai Miên là con trai của Ông Tấn, một thanh niên văn võ song toàn, đậu tú tài bên Tây về không chịu làm quan, Ông đứng dưới đất hơi trở bộ là nhày lên nóc nhà dễ dàng, sống đời giang hồ, trọng nghĩa khinh tài, ngao du đây đó không hợp tác với Pháp,Tây tà lạng quạng chưa biết Cậu, tỏ vẽ nghêng ngang thường bị Cậu bộp tai, đá đít, duy Cậu chỉ có tật là hay để ý tới vợ đẹp của người khác, Sinh nghề tử nghiệp, ông quen lấy vợ người nên bị phục rượu đập chết…Thời giặc cờ đỏ, ngôi nhà nầy bị tịch thu, trưng dụng làm nhà văn hóa… Thuở nhỏ đi ngang qua ngôi nhà nầy tôi thường bước thật chậm để nhìn vào, , bao bọc quanh khuôn viên là hàng rào bằng đá xanh trên là song sắt uốn hoa văn, Cồng sắt hai cánh xe hơi chạy thong thả, trong sân nhởn nhơ mấy con chó berger cao bằng tôi màu lông sậm với hai tai cụp

, sát hàng rào mặt tiền là một hàng cây mai tứ quý mỗi cây cao gần 2 thước, Hông bên trái có trồng mấy cây ổi ô rô, lá ổi giống như lá ô rô trái nhỏ nhưng rất thơm, nghe đâu chính Ông Đốc Phủ khi du học bên Tây mang về, Ông mang giống cây Sơ Ry, cây ổi ô rô, cây tùng( Trồng trong nhà mồ, thời đệ nhị Cộng hòa trưng dụng làm Trung Tâm Tiếp vận). Ngoài nhà mồ Ông Đốc Phủ còn một miếng đất lớn là nhà vườn trồng cây ăn trái và một nhà thờ ba căn hai chái nền tam cấp cao ráo cất theo kiểu chữ công, Nhà vườn , nhà mồ đều có cất nhà nhỏ cho người giữ ở, Nhà vườn bị trưng dụng làm trại gia binh cho trung đoàn 12. Nhà thờ thì do Ông Hương Thân Bính là bà con chú bác với ông cai Tổng coi sóc thờ phượng, Cô Giáo Nhung là người thừa kế ngôi nhà thờ nầy.Nhà xe nằm bên mặt ngôi nhà, Ông cai Tổng, mỗi sáng Ông thường ngồi tiệm Lưu Sum. Có tài xế lái xe Huê Kỳ màu xanh bóng lộn… chở tới trước tiệm, cách nhà ông nếu đi bộ hút chưa tàn điếu thuốc.Thường Ông ngồi chung bàn với những vị có chức sắc, những người giàu có trong tỉnh như Ông Louis Đại Đồng, Ông Thôn Trưởng Nguyễn tấn Khoa, Ông cả Hạc, Thầy giáoMai…

            Tôi lên lớp nhì, tập vở của ngày khai trường do chị tôi dẫn đi mua ở tiệm Thuận Nguyên, có thiếu món gì tôi thường đến tiệm Chú Luc nằm trong căn thứ 3 dãy phố bên hông công viên trước phòng thông tin, căn bìa là tiệm may Văn Tươi, ông chủ tiệm may có dáng người phong lưu, chiều Ông mặc sọt trắng áo thung trắng xách vợt ra sân tennis của trường Nam tiểu học chơi banh với các vị chức sắc tòa hành chánh hay các thầy giáo dạy tại đây. Thứ năm, chúa nhật nghỉ học tôi vẫn thương theo mẹ đến chợ, không có gánh sơn đông nào qua dược mắt tôi, có ngày mẹ cho tôi 1$ 50 mua một khúc bánh mì cá mòi và thịt, xe bánh mì thịt của dì Tư trước sân tiệm may Hồng Yến, với tôi lúc bấy giờ bánh mì thịt ở đây là ngon nhất tỉnh, thỉnh thoảng tôi cũng nhờ mẹ tôi xin giúp cho một họp cá mòi không về nhà làm xe kéo. Buổi chiều thường qua sân nhà Ông Thôn Khoa chơi với con chú hai Kỳ nhỏ hơn tôi vài tuổi như Huỳnh Mai ,Phú,Quý, Hồng Lan, Mai tuổi tý, Phú tuổi dần, Lan tuổi tỵ, có Chín Ngọc là cháu của bà thôn học bên trường nữ trước tôi một lớp, tôi cũng chơi đánh tên( đánh đũa với Mai, với Chín, chơi bá quan , chơi kéo tàu mo, xung quanh nhà có trồng nhiều cây cao tây, tàu xệ hạ xuống làm ngựa kéo. Ông nội tôi vẫn thương dặn dò:

            -Mình con nhà nghèo, con qua nhà người ta chơi chớ có vào nhà, nhỡ nhà người ta mất tiền sẽ đổ ngờ cho con.

            Nội chỉ nói một lần mà tôi nhớ mãi, không bao giờ một mình tôi đi lên lầu, tôi chỉ chơi quanh quẩn dưới sân. Nhà cao cẳng rộng lớn, tôi thuộc từng vị trí cây cảnh trong vườn dù vườn thật rộng, nhà có nhiều cây ăn trái, phía sau nhà có 2 cây khế ngọt thật ngon, một cây me ngoài vườn và một cây me đậu phọng sau nhà, dừa trồng dọc theo mươn ranh đất, nhản và mận đầy sân, gần cổng ra vào có hai cây xoài thanh ca…ngoài vười có cây xoài tượng, mản cầu dai có vỏ màu tím, trái to chín ăn thật ngon ngọt, giống mãn cầu vỏ tím nầy tôi ít thấy bán ngoài chợ, mấy gốc sa bô chê đầy trái .tôi cũng được ăn nhiều lọai trái cây trong khuôn viên nhà nầy. Bên phải nhà tôi là nhà thờ của gia đình Ông Đốc Phủ Hải, nhà cất chữ Công, ba gian hai chái nền có tam cấp, tường xây hai mươi, Ông Hương Thân Bính coi sóc cơ ngơi nầy, nhà đã lớn mà đất xung quanh cũng rộng, nằm góc ngã ba đường, hai Bác muộn màng mới sinh được cháu gái tuổi thìn, bé Nhung thuở nhỏ vẫn thường qua lại chơi với gia đình tôi, tôi và Nhung chơi với nhau rất đằm thắm… cho tới khi vào trung học Nhung mới bớt qua nhà tôi.

            Năm tôi học đệ nhị, Mai học đệ tứ, hai đứa góp tiền mua cặp vợt vũ cầu, chiều chiều hai an hem chơi cầu trước sân nhà tôi, năm sau mai chuyển về trường Trưng Vương…để rồi hơn 30 mươi năm sau tôi mới được một lần nói chuyện qua phone với Mai

            Thời gian thoáng chốc, Mai bây giờ ở GA, Phú( Thiếu Qúy), Quý( hải quân), Lan ở CA, Nhung ở Chicago.

            Người Việt Nam vẫn thường ham thích đá banh, tôi cũng không qua thường lệ đó. Cháu nội Ông Thôn Khoa cạnh nhà tôi, các anh nầy lớn hơn tôi nhiều tuổi đang học ở Sài Gòn, mỗi khi nghỉ hè về Gò Công là sân rộng nhà Ông Thôn rất đông khách của các anh nầy đa số là cầu thủ . Anh Nguyễn TấnTâm con chú Ba Nam đứng góc trái, Anh Tâm sau nầy là cán sự phòng thí nghiệm làm việc tại Huế. Anh tử trận trong trận Mậu Thân đợt hai tại  Đức Hòa trong màu áo Biệt Động Quân, Anh Nguyễn TấnTrọng là con của chú Hai Kỳ, sau nầy là Thiếu Tá lái Si Núc, anh Trọng là thủ môn, bạn anh tôi còn nhớ có anh Tam Lang, sau nầy là tuyển thủ quốc gia, Anh Quý ( Nhà Thờ) lúc vào trại Mỹ Phước Tây tôi có gặp lại Anh Quý, Anh là Thiếu tá trưởng phòng 2 một tỉnh thuộc vùng 3,Anh Lê văn Hòa, sau nầy là giáo sư Pháp văn, Anh Xiếu, Anh Châu Chuột, Anh Mai Lang Xuân…Thuở đó tuần nào Gò Công cũng có tổ chức đá banh, mở màn thường là hai hội xã đá chân không, tôi còn nhớ xã Hòa Nghị có Anh Nhàn thủ môn rất được bọn trẻ tụi tôi ngưỡng mộ, ra sân anh mặc toàn đen, mang bao tay đen, Hội Vĩnh Lợi có anh Bé Ba , sau nầy vào tù có lúc tôi ở chung buồng với anh Bé Ba ở trại tù Hà Tây…. Nhất là thời Trung úy Tuệ làm quận trường, Chiều thứ bảy ông đến sân vận động bằng xe jeep, có ban quân nhạc dàn chào, sau khi chủ tọa lễ chào cờ xong Ông thay áo cầu thủ đứng trong hàng tiền đạo, Ông Tuệ rất được thanh niên Gò Công ngưỡng mộ ( Tới thời tôi mang 2 bông sao mà lon lá rẻ như bèo…).Những trận vào cửa có bán vé tôi thường xách giày cho các anh để được vào cửa miển phí… Thời đó đội tuyển AJS rất thường xuống Gò Công, Tôi còn nhớ có một trận Anh Rạng không đứng trong khung thành mà đứng vị trí hậu vệ,..Thường hội Gò Công đụng với các đội hạng A Sài Gòn thì phải tăng cường thêm 2 danh thủ gốc Gò Công là Anh Tư và Anh Quới, cộng thêm anh Tam Lang, Anh Vàng… nên cũng thường đá ngang ngửa…

            Nhà tôi ba căn kiểu chữ đinh, nhà dưới lợp lá nhà trên lợp ngói âm dương, ông nội ở ba căn nhà trên, cả gia đình tôi xúm xít ở nhà dưới với 2 bộ ván, 1 giường ngủ, 4 tủ quần áo, một tủ sách, một tủ thức ăn,, một bàn tròn nên rất chật chội khoảng trống đi lại từ nhà dưới xuống nhà bếp rất hẹp, lại thêm một bàn máy may của chị thứ hai. Mỗi buổi chiều ba tôi làm dầu… người lau chùi sạch sẽ từng cây đèn, đèn bóng nhỏ vặn lu để ngủ, đề mẹ bắt muổi., đèn lớn để học bài may vá hay ăn cơm, đèn con cóc( chai dầu chùi lư hiệu con sư tử, gắn một vòi xe đạp vào nút chai làm tim), cây đèn nầy dùng để nhóm bếp, ba tôi rất thứ tự với vật dụng trong nhà, cây đèn nào phải dùng đúng chức năng của nó. Buổi tối sau giờ cơm, anh tôi ngồi chấm bài , chị tôi ngồi học bài với tôi, có gì không hiểu tôi hỏi chị , thỉnh thoảng anh kèm chị học thêm pháp văn, xong giờ học, chi thứ hai thường mang tiểu thuyết ra đọc, thường là sách của Hồ Biểu Chánh, giọng chị ấm đọc vừa đủ cho cả nhà nghe, sách ở nhà cũng có mà sách mượn từ nhà thầy giáo Tốt cũng có. Những cốt chuyện tròn trịa, ân đền oán trả, gieo gió gặt bão… đã in sâu vào trí tôi từ tuổi còn thơ, sau nầy lớn lên tôi có dịp học với giãng khóa của Thầy Thanh Lãng,… thế hệ văn học biền ngẩu và văn chương đổi mới, một nhà văn đi giữa hai khuynh hướng đó là Hồ Biểu Chánh, Thầy bắt chúng tôi đọc hết sách của họ Hồ. Tôi dễ dàng vì những quyển truyện nầy còn in rõ trong trí tôi như Tiền Bac Bạc Tiền, Chúa Tàu Kim Quy. Ai Làm Được, Ngọn Cỏ Gió Đùa…Thường tôi ngủ trước khi chị Hai tôi đọc xong, tôi nhẹ nhàng đi vào giấc ngủ bằng những nhân vật có tình có nghĩa rất rạch ròi.

            Với ngôi nhà nhỏ chứa nhiều người, với kiến thức đi dạy học của ông nội, của ba tôi… tôi học được nhiều bài học từ thuở ấu thơ, trời sinh tôi có trí nhớ khá tôt, nên những lời dặn dò dạy bảo hay là những câu chuyện không phải nói với tôi mà là sự trao đổi của người lớn trong nhà, của khách ông, của khách ba tôi, tôi không cố ý mà nó vẫn lọt vào tai, tôi không để ý tới, khi lớn lên đi vào quân đôi, đi vào tù… mỗi sự kiện xảy ra chung quanh tôi tôi trực nhớ lại tôi như nghe lại giọng nói của ông của ba tôi của khách về việc mà tôi gặp phải, tôi biết tự hào về cảnh nghèo mà cha mẹ cho con ăn học, tôi biết thương người nghèo khó, biết buồn trong cảnh chia ly, biết vui trong ngày đoàn tụ ..tâm tánh tôi ảnh hường rất nhiều bởi lứa tuổi cha ông …. Những người mà tôi sống cạnh kề từ thuở bé….

            Điều đáng tiếc là năm tôi học đệ thất ông nội tôi qua đời, tôi chưa học được nhiều ở ông, một thầy giáo với tuổi nghề 26 năm ra làm làng tới chức Hương Cả rồi Đại Hương Cả, ông thuộc môn phái Đạo văn Học Sĩ, chim kêu tiếng lạ ông bắt ấn niệm chú chim té ngã ngay, võ nghệ đủ sức chống đở ba bốn người, rành và mê hát, có tiền là bao dàn gánh hát bộ( bội), tự tay cầm chầu, con cũng mấy dòng.Ông thường kể cho tôi nghe người thầy của Ông muốn qua sông chỉ cần lật ngửa chiếc nón lá rồi đứng lên đó… Nón sẽ di chuyền như thuyền qua sông Riêng ba tôi thì hiền quá người chỉ để lại cái đức cho con cháu.

            Ngày qua tới đất hứa, con tôi đứa lớn 5 tuổi đứa nhỏ 10 tháng… Nhìn các thứ đồ chơi của các hội thiện nguyện mang tới cho… Tôi không khỏi không nhớ tới chiếc xe bằng họp cá mòi, tới em ve, chai Nhị Thiên Đường hết dầu cắt giấy làm áo , tới hình tac  dăng….mà thấy ngậm ngùi cho người dân nhược tiểu, sống và lớn lên trong cảnh khói đạn mịt trời.

            Buông cây viết, tôi học cầm súng, học cách giết người, buông cây súng tôi vào tù gở trên 8 cuốn lịch… Cuộc đời thoáng chốc như gió thoảng như mây bay, ngó qua ngó lại tóc đã sương pha, thằng bé kéo chiếc xe bằng họp cá mòi năm xưa bây giờ đã đáo tuế… Nhiều đêm mất ngủ nhớ Gò Công da diết, nhớ Huỳnh Mai, nhớ Phú Qúy, nhớ Hồng Lan, Nhớ bé Nhung…

Chừng nào mới về lại Gò Công? Bao nhiêu kỷ niệm sẽ được khơi lại, giọt nước mắt đoàn viên sẽ chảy khi cờ máu không còn trên đất nước… Thế hệ sinh thập niên 40  có tội tình gì mà phải chịu quá nhiều truân chuyên… Tuổi thơ  tôi mất tôi biết đòi ai đậy?

            Viết tại Kỳ Đà động Mùa Giáng Sinh 06

                        THỦY  LAN  VY